تحليل موانع و چالش هاي مصرف بهينۀآب در بخش كشاورزي نواحي روستايي شهرستان گنبد كاووس

اهداف: هدف اصلي پژوهش، شناسايي موانع و چالش هاي مصرف بهينۀ آب در بخش كشاورزي نواحي روستايي شهرستان گنبد كاووس است. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف، كاربردي و به لحاظ روش شناسي، از نوع توصيفي تحليلي است. جامعه‌ آماري آن را 56 نفر از كارشناسان دستگاه هاي اجرايي آب منطقه اي، جهاد كشاورزي، مراكز آموزش عالي تشكيل داده اند. داده هاي مورد نياز از طريق مصاحبه و تكميل پرسش نامه جمع آوري شد و با استفاده از نرم افزار SMARTPLS (معادلات ساختاري و حداقل مربعات جزيي) فرآيند تحليل صورت گرفت. آلفاي كرانباخ كليه‌ عوامل بزرگ تر از 0.70 به دست آمد كه حاكي از پايايي مناسب مدل دارد. يافته ها/نتايج: نتايج خروجي مدل معادلات ساختاري نشان داد، مقدار ضريب t  مربوط به روابط بين متغير وابسته موانع مصرف بهينه‌ آب و عوامل چهارگانه و متغيرها در تمام موارد بزرگتر از 1.96 و در سطح اطمينان 95درصد داراي معناداري مي باشد. در اين ميان، عامل اجتماعي در رتبه‌ اول اثرگذاري چالش مصرف بهينه‌ آب كشاورزي از ديدگاه كارشناسان عنوان شد، به طوري كه ضريب مسير عامل مذكور برابر 0.802 و عوامل مديريتي، اقتصادي و طبيعي با ضريب تعيين مسير 0.703، 0.513 و 0.345در رده‌ دوم تا چهارم قرار گرفتند. از مهم ترين زيرشاخص هاي عامل اجتماعي كه در پايين بودن مصرف بهينه‌ آب اثرگذار هستند، مي توان به پايين بودن سطح سواد كشاورزان، استقبال نكردن كشاورزان از روش هاي جديد آبياري، عدم پذيرش الگوي هاي كشت معرفي شده توسط زارعين، تمايل كشاورزان نسبت به كشت محصولات با نياز آبي بالا، پايين بودن سطح آموزش هاي ترويجي و تحقيقاتي، بي توجهي به كشت محصولات با دوره‌ زراعي كوتاه توسط كشاورزان و...اشاره كرد. همچنين، نبود طرح هاي آمايشي آب، ضعف در ارائه‌ يك برنامه‌ جامع تقويمي كشت، گسترش و حفر چاه هاي عميق در دهه هاي قبل، نبود يا فرسودگي سامانه هاي زهكشي آب، عدم توجه جدي به لايروبي كانال هاي آبياري، كمبود نيروي انساني (كارشناس)، در كنار گستردگي حوزه‌ جغرافيايي فعاليت امور آب شهرستان از اهم مؤلفه هاي عامل مديريتي–نهادي از ديدگاه كارشناسان محسوب مي شوند، ضمن اينكه كمبود اعتبارات، سياست هاي تشويقي –حمايتي، خشكسالي هاي دهه هاي اخير، بادهاي گرم و خشك، پراكندگي اراضي و قطعات زمين در مقايسه با ساير متغيرهاي مورد بررسي عامل اقتصادي و طبيعي، بيشترين نقش را در كاهش مصرف بهينه‌ آب دارند. برازش كلي(GOF) مدل پژوهش برابر 0.55 به دست آمد كه حاكي از برازش قوي آن است. نتيجه گيري: طبيعتاً شناخت موانع مصرف بهينه‌ آب در بخش كشاورزي و اثرگذاري ميزان هريك از شاخص هاي مؤثر مي تواند در برنامه ريزي هاي حال و به ويژه آينده‌ اين حوزه كمك شاياني نمايد. اين پژوهش از ديدگاه كارشناسان نشان داد، عامل اجتماعي و مديريتي در مقايسه با عوامل اقتصادي و طبيعي به عنوان چالش مصرف بهينه‌ آب، اثرگذاري بيشتري در كشاورزي دارند.