ارتباط خليفه‌ اللهي انسان با عصمت انبياء و اولياء (ع) از منظر مفسران فريقين

خلافت الهي انسان از منظر فريقين در سه حوزه اصلي بحث ‌برانگيز بوده است كه عبارت‌اند از: 1. منظور از خليفه و مستخلفٌ‌ عنه، 2. مصداق يا مصاديق خليفه، 3. شئون مختلف خليفه. تبيين هركدام از موارد پيش‌گفته در مسأله خلافت، داراي لوازم و آثار معرفتي است كه در ايجاد هندسه معرفتي هر فرد مؤثر بوده و موضوعات معرفتي ديگر را نيز تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد. از اين جهت مسأله اصلي در مقاله حاضر، بيان چگونگي ارتباط و تلازم بين بحث خلافت الهي انسان و مسأله عصمت انبياء و اولياء (ع) از منظر مفسران و انديشمندان فريقين است. در اين خصوص با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و با رويكرد تحليلي‌ـ‌ تطبيقي، در مي‌يابيم كه هركدام از نحله‌هاي تفسيري، اعم از كلامي، فلسفي و عرفاني، مسأله عصمت را نيز مبتني بر ديدگاه خود نسبت به مسأله خلافت انسان در قرآن كريم توضيح داده‌اند؛ به عبارت ديگر، مفسراني كه از منظر كلامي به موضوع خلافت انسان نگريسته‌اند، در تبيين مسأله عصمت نيز با استناد به ادلّه عقلي و نقلي به توضيح آن دست يازيده‌اند؛ اما كساني كه مواجهه فلسفي يا عرفاني با اين مسأله داشته‌اند، مسأله عصمت و حدود و ثغور آن را نيز بر اساس قواعد عقلي و هستي‌شناسانه يا بر اساس ذوق عرفاني خويش بيان كرده‌اند. اين پژوهش نشان مي‌دهد حداقل پاره‌اي از موضوعات معرفتي، متأثر از نوع نگاه به مسأله خلافت انسان در قرآن كريم است.