حرف «كاف» خطاب در اسماء اشاره و مطابقت آن با مخاطب در قرآن

يكي از مباحث قرآني كه از ديرباز مورد توجه اديبان و مفسران بوده، بحث خطاب است. قرآن به عنوان كلام باري تعالي براي هدايت بشر در جهت اثرگذاري بيشتر، از خطاب به ‌صورت گسترده بهره برده است و طيف متنوعي از خطاب‌ها و مخاطبان در قرآن يافت مي‌شود. يكي از اين ادوات، حرف خطاب در اسماء اشاره است كه بسامد بسياري در قرآن دارد، ولي حرف خطاب اسماء اشاره در قرآن از لحاظ جنس و عدد متغير است و ضوابط مطابقت و عدم مطابقت آن با مخاطب و علل آن در قرآن روشن نيست. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصيفي‌ـ‌تحليلي درصدد كشف اختلاف كاربرد حرف خطاب هماهنگ با مخاطب و ناهماهنگ بوده و ويژگي خاص اين نوع آيات را بيان مي‌كند. در اين ميان به كمك بافت كلام و يا بستر نزول وحي و استفاده از آراء نحويان و مفسران، روشن شد كه در مواردي كه حرف خطاب به ‌صورت جمع به‌كار رفته، نظير «ذلكم»، «اولئكم»، «تلكم»، پيامبر اكرم (ص) در شمار مخاطبان نيست و حروف خطاب مثني «كما» و نيز مؤنث «كِ» به افرادي ويژه اختصاص دارد، اما هرگاه «ذلك» به ‌كار رفته باشد، حالت‌هاي متفاوتي را مي‌توان مشاهده كرد.