بررسي و نقد تبيين معاني تضمين نحوي توسط ابن‌ عاشور و مشهدي قمي

تضمين نحوي يكي از صنايع مهم ادبي است كه شناخت و تميز آن از صنايع بلاغي ديگر و همچنين كاربست دقيق آن، مي‌تواند در انتقال بهتر معاني آيات كمك كند. علماي تفسير معتقدند كه در تضمين، نوعي توسعه معنايي وجود دارد؛ بدين معني كه هرچند در تضمين، يك فعل محذوف و فعل ديگر مذكور است، اما معناي هر دو فعل در تفسير آيه ملاك قرار مي‌گيرد. بنابراين بي‌توجهي به اين نكات، به انتقال نيافتن درست بلاغت و معاني نهفته در تضمين مي‌انجامد. ازاين‌رو، نگارنده در تحقيق حاضر درصدد است با انتخاب نمونه‌هايي، جايگاه تضمين و همچنين نحوه انتقال بلاغت و معاني نهفته در تضمين را نزد ابن عاشور و مشهدي ‌قمي در دو تفسير «التحرير و التنوير» و «كنز الدقائق و بحر الغرائب» واكاوي نمايد. اين دو مفسر داراي سبك متفاوتي هستند. سبك ابن‎ عاشور بيشتر ادبي و بلاغي، اما سبك مشهدي قمي در كنار توجه به مسائل ادبي، بيشتر مبتني بر روايت است. در نهايت روشن گرديد با اينكه تضمين نحوي نزد ابن عاشور در مقايسه با مشهدي قمي جايگاه والاتري داشته و بيشتر بدان پرداخته است، اما گاهي تضمين را با مباحث نحوي و بلاغي ديگر آميخته است. افزون بر اين، هر دو مفسر به ندرت در انتقال بلاغت و معاني تضمين موفق بوده‌اند.