تغيير رويكرد مطالعات حوزه بازيابي اطلاعات تعاملي: يك مطالعه علم‌سنجي در پايگاه وب علوم

مقدمه: ارائه تصويري كلان از وضعيت پژوهش‌هاي صورت گرفته و چگونگي ارتباط حوزه‌هاي مختلف و آگاهي از چگونگي رشد و توسعه اين حوزه‌ها در طي زمان از اهميت ويژه‌اي در مطالعات و ترسيم نقشه‌هاي علمي داشته است. هدف از انجام اين پژوهش نيز بررسي تغيير رويكرد مطالعات بازيابي اطلاعات تعاملي از دهه 1990 تا 2020 و ارائه تصويري جامع از توليدات علمي و ترسيم نقشه هم‌رخدادي واژگان اين حوزه بر اساس مقالات نمايه شده در پايگاه وب علوم است. روش‌شناسي:‌ اين پژوهش از نوع كاربردي علم‌سنجي است كه با استفاده از شاخص‌هاي علم‌سنجي و تحليل شبكه انجام شده است. با مراجعه به پايگاه اطلاعاتي وب علوم و جستجوي حوزه بازيابي اطلاعات تعاملي تعداد 10.294 منبع شناسايي شد و در نهايت تعداد 154 مقاله كه در دسته علم اطلاعات و كتابخانه بودند پايه تحليل قرار گرفتند. بازه زماني خاصي براي جستجو در نظر گرفته نشد و داده‌ها از تاريخ 1990 تا 2020 برگرفته شده‌اند. براي تحليل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و نرم‌افزار تحليل شبكه VOSviewer استفاده شده است. يافته‌ها: يافته‌ها نشان مي‌دهد از سال 2001 به بعد توليدات علمي اين حوزه دوران رشد خود را آغاز كرده و در سال 2016 به حداكثر تعداد مقالات رسيده در واقع اين ‌روند رشد در سال‌هاي 2015،‌2016،‌ 2017 و 2018 به حداكثر رسيده است. همچنين پيا بورلاند، آيريس زاي و آماندا اسپينك از نويسنده‌هاي پراستناد در حوزه بازيابي اطلاعات تعاملي هستند. بيشترين تمركز متون مورد مطالعه بر روي موضوعات رفتار اطلاعاتي، توجه به تفاوت‌هاي فردي كاربران، فرايند جستجو، استراتژي‌هاي جستجو، عملكرد جستجو و طراحي سيستم‌هاي اطلاعاتي، گسترش پرس‌و‌جو و ربط است. تغيير پارادايم مطالعات از توجه به كاربر، بازخورد ربط و نتيجه‌گرايي به سمت توجه به فرايند جستجو و مباحث مرتبط با آن مانند توجه به تفاوت‌هاي فردي كاربران، استراتژي‌هاي جستجو، عملكرد جستجو، فرايند جستجو و فرمول‌بندي مجدد پرس‌وجو سوق پيدا كرده است. به‌عبارتي رويكرد مطالعات بازيابي اطلاعات تعاملي از توجه به نتيجه و خروجي جستجو به فرايند جستجو و آنچه در جلسه جستجو اتفاق مي‌افتد،‌ متمركز شده است. يافته‌هاي مربوط به خوشه‌بندي سلسله مراتبي به روش وارد نيز منجر به شكل‌گيري سه خوشه شد كه شامل «جستجوي وبي»، «رفتار اطلاع‌يابي»، «تعامل انسان و ماشين» است. نتيجه‌: نتايج اين پژوهش نشان داد كه تحليل هم‌رخدادي واژگاني به‌خوبي مي‌تواند ساختار علمي يك حوزه را نمايش دهد. بررسي محتواي منابع اطلاعاتي توليد شده در حوزه بازيابي اطلاعات تعاملي مي‌تواند به شناسايي روند توليدات علمي و تغيير پارادايم‌ مطالعات در اين حوزه كمك كند و نقشه راهي براي توليدات بعدي در اين حوزه باشد.