رابطۀ قطبيت و وجهيت بندي در زبان فارسي

قطبيت، تقابل ميان مثبت و منفي و وجهيت، قضاوت گوينده در مورد درستي گزاره يا ميزان احتمال اجرايي‌ شدنِ خواسته يا پيشنهاد است. اگر ميان احتمال درستي گزاره يا امكان اجرايي ‌شدن پيشنهاد، درجاتي وجود داشته ‌باشد، قطبيت را مي‌توان به نوعي دو سر پيوستار وجهيت در نظر گرفت. در پژوهش حاضر از ميان امكانات وجهي، چهار امكان وجهيت «برداشتي»، «گواه‌نمايي»، «درخواستي» و «پويا» از نگاه پالمر و در بحث قطبيت، «نفي هسته‌اي»، «نفي بخش اصلي» و «نفي بند يا جمله» بر اساس دستور نقش و ارجاع ون‌ ويلين معرّفي شده و سپس رابطۀ ميان آن ها در زبان فارسي بررسي شده ‎است. براي بررسي نفي هسته‌اي، به وجود يا عدم وجود پيشوند نفي و براي تعيين قطبيت بخش اصلي، به رابطۀ موضوع‌ها با فعل اصلي توجّه شده‌ است. براي تشخيص قطبيت جمله از دو آزمون «پرسش ضميمه» و «آزمون دروغ» استفاده شده است. بررسي داده‌ها نشان مي‌دهد كه با تغيير وجهيت جمله، قطبيت آن نيز دست خوش تغيير مي‌شود. به نظر مي‌رسد تلفيق امكانات وجهيت و قطبيت دستاويزي براي كاربران زبان است تا بتوانند مفاهيم گزاره‌اي يكسان را در بافت‌هاي مختلف، متفاوت صورت‌بندي كنند و درنتيجه مقاصد كلامي متفاوتي را نيز دنبال كنند.