بررسي و نقد تصحيحِ تذكره‌الأولياء عطار به‏اهتمام محمدرضا شفيعي كدكني

تذكره‌الأولياء از مهم‏ترين منابع عرفاني فارسي در شرح احوال و سخنان مشايخ صوفيه است. عطار نيشابوري اين اثر را با توجه به آثار تأليف‏شدۀ پيش از خود مانند طبقات‏الصوفيه، حليه‌‏‏الأولياء، رسالۀ قشيريه و كشف‏‏المحجوب هجويري نگاشته است. رينولد الن نيكلسون در بين سال‏هاي 1322 ق. (1905 م.) تا 1325 ق. (1907 م.) معتبرترين تصحيح انجام‏گرفته از اين كتاب را انجام داده بود. پس از آن، شفيعي‏كدكني در سال 1398 با انجام‏ تصحيح ديگري از تذكره‌الأولياء، گرهِ مفهومي بسياري از واژگان، تركيبات و عبارات آن را گشود و مجال پژوهش‏هاي بعدي را درباره‌ اين كتاب فراهم آورد. با وجود اين، به نظر مي‏رسد در متن ارائه‏شده، كاستي‏هايي راه يافته است كه البته در مقايسه با متن كتاب و دشواري‏هاي مفهومي آن، خطاهاي آشكاري نيست. در اين پژوهش، كوشش شده است با روش توصيفي ـ تحليلي، كاستي‏ها و نابساماني‏هاي موجود در تصحيح تذكره‌الأولياء در هفت قالب كليِ «كاستي‏هاي نسخۀ اساس»، «عدول از نسخۀ اساس»، «تصحيف»، «گزارش نادرست»، «بدخواني»، «تعليقات نارسا» و «ساير كاستي‏ها» مشخص شود. براي بررسي دقيق‏تر، از منابع كتابخانه‏اي مانندِ نسخه‏هاي خطي به‏كاررفته در تصحيح و گاهي نسخه‏هاي ديگر استفاده شده است. يافته‏هاي پژوهش نشان مي‏دهد كيفيّت تصحيح در بخش اول تذكره‌الأولياء، درخور مقايسه با بخش دوم نيست؛ البته اصلي‏ترين عامل اين دوگانگي، تحرير دوگانۀ كتاب و تفاوت كتابت آن در نسخه‏هاي خطي است كه گاهي با خطاهاي مصحّح همراه شده و اشتباهاتي را به وجود آورده است.