مذهبي‌نگاري در نسخۀ مصوّر حملۀ حيدري باذل مشهدي (نسخۀ مورّخ ۱۲۲۲، نگهداري‌شده در كتابخانۀ ملّي فرانسه)

مذهبي‌نگاري به معني ترسيم صحنه‌هاي ديني و مذهبي اعم از صحنه‌هاي جنگ، شمايل‌نگاريِ ائمه و روايات مربوط به زندگي آنان، جنگ‌هاي حضرت علي (ع) و حوادث كربلاست. شمايل‌نگاري مذهبي در ابتدا بيشتر به قصه‌هاي پيامبران اختصاص داشت؛ اما به‌مرور به مضاميني با رنگ شيعي، به‌ويژه داستان‌هاي كربلا و تعزيه‌خواني، توجه بيشتري نشان داده شد. حملۀ حيدري اثر باذل مشهدي در قرن دوازدهم به سبك و شيوه‌ شاهنامه سروده شدهو از آثار مهم در حوزۀ مذهبي‌نگاري است.حمله‌خواني ازجمله سنن نقّالي شيعي با درون‌مايۀ حماسي است. به‌دنبال حمله‌خواني، حمله‌نگاري نيز شيوه‌اي براي تجسّم و ترسيم نگاره‌هاي حضرت علي (ع) به شمار آمد. يكي از نسخ مصوّر نفيس حملۀ حيدري موّرخ ۱۲۲۲، در كتابخانۀ ملّي فرانسه نگهداري مي‌شود و ۲41 تصوير به سبك نگاره‌هاي هندي دارد. اين پژوهش افزون‌بر معرفي اين نسخه و آرايه‌هاي هنري آن، به بررسي نگاره‌هاي مذهبي مي‌پردازد. نسخۀ يادشده نسبت‌به نمونه‌هاي مشابه آن ويژگي‌هايي دارد كه سبب مي‌شود معرفي و بررسي آن ضرورت داشته باشد. از امتيازات اين نسخه كميّت بالاي نگاره‌ها و نفيس‌بودن هنري آنهاست. از ديگر وجوه برجسته‌ آن، سبك نگارگري هندي است كه كاربرد آن براي نگاره‌هاي مذهبي كم‌سابقه يا شايد بي‌سابقه است. افزون‌‌بر اين، تصويرگري زنان در نگاره‌هاي اين نسخه جايگاه ويژه‌اي دارد؛ به‌گونه‌اي كه اين نسخه را از نگاره‌هاي مذهبي ديگر متمايز مي‌كند. اين ويژگي‌ها سبب مي‌شود اين نسخه نسبت‌به نمونه‌هاي مشابهي كه بررسي كرديم، جايگاهي منحصربه‌فردي به خود اختصاص دهد. پرسش پژوهش اين است كه شمايل‌نگاري حضرت محمّد (ص)، حضرت علي (ع) و اهل‌بيت (ع) در اين نسخه چگونه صورت گرفته و نگارگر براي شمايل‌نگاري چه شيوه‌هاي خلاقانه‌اي ابداع كرده است؟ روش بررسي بر مبناي تحليل شكل و ويژگي‌هاي برجسته‌ تصويري نگاره‌هاست. حاصل پژوهش نشان مي‌دهد كه نگارگر شيوه‌اي خاص را براي شمايل‌نگاري برگزيده كه تاكنون در نگارگري سابقه نداشته است.