تبيين معيارهاي مؤثر بر تجربه‌ حضور شهروندان و ارتقاي سلامت رواني آنها در محيط‌هاي تفرجگاهي طبيعي شهر تبريز

بسياري از پژوهش‌هاي حوزه‌ سلامت روان نشان مي‌دهند حالت ذهني انسان به ميزان زيادي فاقد آگاهي است؛ به اين معنا كه انسان‌ها بيشتر اوقات يا غرق در خاطرات گذشته‌اند يا درباره‌ آينده رؤياپردازي مي‌كنند و كمتر از حضور در زمان حال لذت مي‌برند. روان‌شناسان علوم محيطي با تلفيق چند مفهوم كليدي ازجمله تأكيد بر تجربه‌ حضور، لذت از زندگي در زمان حال و نقشي كه اين موضوع در ارتقاي سلامت رواني شهروندان دارد، مفهوم جديدي را با عنوان «ذهن‌آگاهي» مطرح كرده‌اند. هدف اصلي پژوهش حاضر، تبيين معيارهايي است كه از احساس و زبان شهروندان درباره‌ تجربه، لذت حضور و ذهن‌آگاهي در محيط‌هاي تفرجگاهي استخراج شده است. در راستاي اهداف تعريف‌شده، از مراجعان به دو فضاي تفرجگاهي طبيعي ايل‌گولي و عونبن علي تبريز نمونه‌گيري و مصاحبه‌ هدفمند انجام و با تحليل محتواي كيفي، كدهاي لازم استخراج شد. اين كدها در ادامه به 6 مقوله‌ اصلي (معيار) و 18 زيرمقوله (زيرمعيار) تبديل شدند. صحت مدل استخراج‌شده با تكنيك تحليل عاملي تأييدي آزموده شد. در انتها با بهره‌مندي از آراي خبرگان در حوزه‌ شهرسازي و طراحي محيطي و استفاده از تكنيك تحليل سلسله‌مراتبي، معيارها و زيرمعيارهاي مدل وزن‌بندي شد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد احساس آرامش در محيط طبيعي، مؤثرترين معيار به‌منظور القاي حس ذهن‌آگاهي و تجربه‌ لذت‌بخش از حضور در اين فضاست؛ در حالي كه معيارهاي زيبايي طبيعت، صميميت، عظمت و شكوه، سرزندگي و درنهايت معنويت و امكان كشف محيط در رتبه‌هاي بعدي اهميت قرار دارند. گفتني است معيارها و زيرمعيارهاي استخراج‌شده از مدل ذهن‌آگاهي در محيط‌هاي طبيعي، گذشته از كاربرد براي ارزيابي كيفيت ديگر محيط‌هاي طبيعي و مصنوع، به برنامه‌ريزان، طراحان و مجريان مناظر طبيعي در ارتقاي طرح‌هاي پيشنهادي و اجرايي مناظر طبيعي كمك شاياني مي‌كنند.