خاستگاه و تحولات ماگمايي سنگ‏‌هاي متاولكانيكِ پالئوزوييك زيرين (سيلورين) ماكو: نشانه‌اي از كافت‌زايي پالئوتتيس (شمال‏‌باختري ايران)

بخش گسترده‌اي از ايران‏‌مركزي و البرز هنگام پالئوزوييك زيرين، به‏‌ويژه سيلورين، تحت‏‌تأثير نيرو‏‌هاي كششي بوده ‏‌است. برپايه‌ ويژگي‏‌هاي سنگ‏‌شناختيِ كمابيش يكسان و جايگاه زمين‏‌شناسي مشترك و شباهت‏‏‌هاي زمين‏‌شيميايي يا كاني‏‌شناسي، بازالت‏‏‌هاي هم‌سن منطقه‌ ماكو در شمال‏‌باختري و سلطان‏‌ميدان در خاور ايران بررسي و مقايسه شدند. ويژگي‏‌هاي زمين‏‌شيميايي بازالت‏‏‌ها ‏‌‏‌نشان‏‌دهنده‌ سرشت آلكالن و محيط كششي درون‏‌صفحه‏‏‌اي آنهاست. برپايه‌ سنگ‏‌نگاري، سرشت ماگما و محيط زمين‏‌ساختي مي‏‌توان دريافت محيط پيدايش اين سنگ‏‌ها، يكسان بوده است؛ اما فرايند‏‌هاي مؤثر بر تغيير و تحول ماگما در دو منطقه‌ ياد شده متفاوت بوده ‏‌است. در منطقه‌ ماكو، تبلوربخشي ماگماي نخستين همراه با آلايش مواد پوسته‏‏‌اي سنگ‏‌هاي گوناگوني از بازالت تا ريوليت را پديد آورده ‏‌است؛ اما بازالت‏‏‌هاي سلطان‏‌ميدان، تركيب كمابيش يكنواختي دارند و فرايند تبلوربخشي نقش كمتري را در پيدايش آنها بازي كرده است. ميزان برون‏‌ريزي مذاب‏‌هاي بازالتي سلطان‏‌ميدان بسيار حجيم‏‌تر از منطقه‌ ماكو بوده است. اين حجم بزرگ از ماگماي بازالتي پيامد گسيختگي شديد سنگ‏‌كره‌ قاره‏‌اي و كاهش ناگهاني فشار وارد بر ستون‏‌هاي ‏‌گوشته‏‏‌اي در حال بالاآمدن و فراهم‏‌شدن شرايط لازم براي ذوب گسترده بوده ‏‌‏‌است. با دانستن شواهد يادشده، سرعت كافتي‏‌شدن و در پي آن سرعت گسترش اقيانوس پالئوتتيس از خاور به باختر كاهش داشته است و اين نكته كليدي براي تطابق و فهم تغييرات افيوليت‏‏‌هاي پالئوتتيس از خاور تا باختر است.