نقدي هستي‌شناختي بر ژئوپليتيك انتقادي در آثار ژئورايد اتوتايل و سيمون دالبي

مقدمه: پژوهش‌هاي فلسفي در مطالعات جغرافياي سياسي در ايران بسيار محدود است. در ميان موارد موجود نيز با نوعي آشفتگي نظري مواجهيم كه برآمده از فقدان دقت علمي و فلسفي كافي است. از اين رو اين پژوهش به‌دنبال آن است تا با نشان‌دادن ضرورت انجام پژوهش‌هاي فلسفي در حوزه جغرافيا و برشمردن برخي از پيامدهاي منفي اين غفلت اساسي، به نقد فلسفي ژئوپليتيك انتقادي در نوشته‌هاي اتوتايل و دالبي بپردازد. تمام تمركز ژئوپليتيك انتقادي بر حوزه شناخت‌شناسي است؛ به‌طوري كه گويي شناخت‌شناسي مي‌تواند مستقل از هستي‌شناسي وجود داشته باشد. در نتيجه نمي‌تواند يك رويكرد شناختي و نظري در جغرافيا عرضه كند و به اشتباه، اين‌طور مي‌انگارد كه علم و عينيت فقط به شكل پوزيتيويستي ممكن است. بي‌توجهي به اهميت هستي‌شناسي باعث شده تا ژئوپليتيك انتقادي برخلاف ادعايش نتواند رويكردي رهايي‌بخش عرضه كند. از همين رو در بحث‌هاي شناخت‌شناسانه اتوتايل و دالبي با آشفتگي گسترده‌اي مواجه مي‌شويم. پژوهش حاضر نوعي پژوهش بنيادي‌نظري است كه با بهره‌گيري از روش تحليل منطقي و منابع كتاب‌خانه‌اي مي‌كوشد به پرسش‌هاي طرح‌شده پاسخ دهد. مبناي نظري بديل نيز برگرفته از فلسفه علم روي باسكار با عنوان واقع‌گرايي انتقادي است. نتيجه‌گيري: هستي‌شناسي ژئوپليتيك انتقادي، نوعي هستي‌شناسي انسان‌محور، ايده‌آليستي و در نتيجه، ذهن‌گرايانه است كه كل واقعيت را به گفتمان فرومي‌كاهد و در نتيجه فاقد يك رويكرد فلسفي لايه‌مند است و نمي‌تواند لايه‌هاي غيرگفتماني و ساختاري واقعيت و مهم‌تر از آن، برهم‌كنش لايه‌هاي مختلف واقعيت (اعم از گفتماني و غيرگفتماني) را تبيين كند. به سبب اين هستي‌شناسي مسطح، ژئوپليتيك انتقادي نمي‌تواند تمايز لايه‌هاي ذهني و عيني واقعيت ژئوپليتيكي و رابطه ديالكتيكي متقابلشان را دريابد. در نتيجه نظريه‌پردازي به نوعي نقد صرف تقليل داده مي‌شود كه پيش از شناخت موضوع و مساله دل‌مشغول نقد آن است.