مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تصوف فلسفي از محي الدين عربي تا عطار در شرق و غرب جهان اسلام در قرون وسطي؛ توسعه عرفان در سلسله موحدين و حفصيان

چكيده فارسي :

پديده تمدني و فرهنگي عرفان و تصوف فرايندي سياسي اجتماعي در غرب اسلامي است و داراي اثار زود و دير تمدني و سياسي نظامي و فرهنگي است. اين حريان انساني از كاز فتح اندلس تا نخستين روز هاي سقوط جريان پيدا كرد و تنها دستاورد تمدن اسلامي در اندلس و مغرب است كه هنوز اين ادبيات عرفاني در بالاترين سطح مورد استفاده بين المللي در شكل مكتب عرفاني محي الدين عربي است. تصوف در غرب اسلامي سه مرحله را پيمود و به شكل نهايي در مكتب المريه و مرسيه اي اندلسي محي الين عربي و ابن سبعين ظهور كرد و جريان عرفان و تصوف در جهان را تاكنون در سايه معارف آن ها قرار دارد. از ابن مسره(319-931) تا ابن قسي و سپس از ابن سبعين و محي ادين عربي دور سوم و نهايي جريان تصوف در غرب اسلامي را سامان دادند. مرحله اول معارف عرفاني اخوان الصفا وارد غرب اسلامي شد و ماده اوليه فلسفه، عرفان اندلسي و مغربي را ساخت و در مرحله دوم عرفان اندلسي در ايبري درعصر مرابطين بوسيله ابي مدين ( 511 ) توسعه يافت و توسط حركت پيشوايي ابن قسي رقم خورد و در مرحله سوم با ششتري، شاذلي و ابن سبعين و محي الدين عربي شكل گرفت دوره سوم دوره تكامل و توسعه كمي و كيفي هم زمان مكاتب عرفاني در جهان اسلام در قرن ففتم و اغاز قرن هشتم است و خلق وجود كتبي عرفان اسلامي در شرق و غرب عالم است. محصول نهايي اين مرحله كه نقطه مشترك هم زمان عرفان اسلامي در سراسر جهان اسلام است توليد پاراذايم ذهني خاصي در انديشه عرفان اسلامي با عنوان تصوف فلسفي است. از جمله پديده هاي فرهنگ و تمدن اسلامي فلسفي ساختن تصوف و خلق تصوف فلسفي است. اين پديده تمدني تا حد زيادي متاثر از اوضاع سياسي اجتماعي جهان اسلام در شرق و غرب ان است كه همزمان شاهد سقوط شهر ها در شرق و در غرب جهان اسلام بواسطه نزاع داخلي و هجوم خارجي مغول و بدست دولت هاي صليي شمال اسپانيا و حاميان اروپايي ان ها بود. در بين چهره هاي باني تصوف فلسفي نام ابن سبعين و محي الدين عربي (638-1240م)در خلق اثر رمزي فتوحات مكيه و فصوص در اندلس و عطار(618-1221) و مولوي در ايران مي درخشد. عطار با به كارگيري زبان فارسي در بيان مفاهيم صوفيانه اثاركلاسيك در عرفان و تصوف فلسفي مانند منطق الطير را خلق كرد. او معاصر خلق شكل متكامل تصوف فلسفي درغرب اسلامي بوسيله ابن سبعين و محي الدين عربي است. زبان مشترك تصوف فلسفي شرق و غرب جهان اسلام رمز و غايت ان شناخت حقيقت مطلق است ،ابن سبعين بنيانگزارتصوف فلسفي هم فلسفه خود را فلسفه حق ناميد. فرضيه اين تحقيق زمينه مشترك سياسي اجتماعي مذهبي اقتصادي و كلامي پيدايش طيفي متفاوت ازتصوف فلسفي درشرق وغرب چهان اسلا م است كه با پژوهش ومعرفي تصوف فلسفي درغرب جهان اسلام وبررسي اجمالي ان در آثارعطار انجام شده است. پژوهش بررسي مجدد مقالات نويسنده در تحولات فلسفي و كلامي غرب اسلامي و تصوف و عرفان عهد موحدين و حفصيان است ازسال 1381، 1384 است. فايده نظري پژوهش پيدايش فلسفه اندلسي است كه در كتاب مولف با همين عنوان تبين شده است دو مكتب عرفاني شرق وغرب جهان اسلامي در پي ساختن الگويي ذهني بودند كه در صحنه تغييرات اجتماعي باحفظ انديشه اسلامي هويت شخصيتي جوامع اسلامي را در برابر هجوم سياسي نظامي شرق دور وغرب دور حفظ كنند وتاحدود زيادي رايزني فرهنگي اين عناصراصلي عرفان كه دروجود كتبي ان ها كه ميراث تمدن اسلامي است باقي مانده است. در اين كار هويت بخشي به فرد وجوامع عربي و ايراني و مغربي موفق بوده اند اما درعمل كاركرد زيادي نداشتند وجهان اسلام با تحربه سه وضعيت اندلسي درفضاي نابسامان اجتماعي در ميان دو هژموني سياسي و نظامي اقتصادي دچار فروپاشي و حال فقدان و عدم درزمينه هاي مختلف زندگي روزمره شد.