بررسي تطبيقي تحول ساختاري وزن و قالب در شعر سنّتي عربي و فارسي

ﺳﺎﺧﺘﺎر »وزن« و »ﻗﺎﻟﺐ« رﮐﻨﯽ ﻣﻬﻢ در ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ، ﭼﻮن ﺷﻌﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎي ﺷﻌﺮي اﺳﻠﻮب ﻫﺎي ﺧﺎص ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻢ ﺟﻮاري و داﺷﺘﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﻫﻤﻮاره ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺎص و ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ را در ﺷﻌﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﻧـﺪ . در ﻗـﺮن ﺳـﻮم ﻫﺠﺮي و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ارﺗﺒﺎط ﻣﻠﻞ ﻋﺮب و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ، از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺘﺢ اﻧﺪﻟﺲ، ﻧـﻮع ﺟﺪﯾـﺪي اﻌﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻮﺷﺤﻪ« و ﻧﯿﺰ ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »زﺟﻞ« ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺧﺎﺻـﯽ ﺑـﻪ رﻋﺎﯾـﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﺷﻌﺮ ﻋﺮب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ. ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل و ﯾﺎ اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻌـﺪ از آن ﻧﯿـﺰ در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻮﺷّﺤﺎت ﺑﻮدﻧﺪ، اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ آن ﻫـﺎ را ﻣﻌـﺎدل ﻫـﻢ داﻧﺴﺖ، وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎي ﻣﺴﻤﻂ، ﻣﺴﺘﺰاد، ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﻨﺪ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ. ﭘـﺣﺎﺿﺮ ﺿﻤﻦ اراﺋﮥ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از ﺷﻌﺮ و وزن و ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺎه آن ﻫﺎ در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮﺑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ، ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤـﻮل ﺳﺎﺧﺘﺎري وزن و ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ اﯾﻦ دو ادﺑﯿﺎت را در ﻗﺮن ﻫﺎي ﺳﻮم ﺗﺎ دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑـﻪ روﺷـﯽ ﺗﻮﺻـﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﮑﺘﺐ ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ.