آخرين مراحل تكامل رياضيات و علم حساب در تمدن اسلامي در عهد دولت حفصيان در افريقيه

يكي از عوامل اصلي حركت تمدن ها علوم پايه بويژه علم حساب و رياضيات و نقش كاربردي آن ها در توسعه بنيادين و پايدار ساير علوم وصنايع است و دانش رياضيات و حساب ركن اصلي تمدن است، كه در عهد دولت حفصيان كه خود نمونه مستقلي از تمدن اسلامي در غرب جهان اسلام را بوجود آورد علوم پايه كه از عهد موحدين اوج گرفته بود، از رشد و توسعه قابل توجهي برخوردار شد و در حد واسط بين توسعه دانش علوم پايه از قرون وسطي به دوره نوزايي تمدن در اروپا قرار گرفت. فرهنگ و تمدن اسلامي در عهد دولت حفصيان در افريقيه ( ليبي، تونس، الجزاير كنوني ) در بخش غربي جهان اسلام به اخرين مرحله تكامل نهايي خود رسيد. حفصيان در توسعه تعليم و تربيت و تاسيس نهاد هاي آموزشي موفقيت چشمگيري بدست اوردند و تونس پايتخت آن ها و شهر بجايه از بزرگترين مركز فراگيري و رشد علوم شد. شكوفايي علوم در عصر حفصيان باعث شد ابن خلدون نخست وزير دولت حفصيان بخشي از عمر خود را صرف نگارش اين پديده شگفت انگيز قرون وسطي نمايد. ابن خلدون در كتاب مقدمه سير علوم از جمله رياضيات در تمدن اسلامي تا شكوفايي آن در عهد حفصيان را ذكر كرده است. سير تكاملي دانش رياضيات در عهد حفصيان بنابر تحقيقات متخصصان تاريخ رياضيات اسلامي آخرين مرحله تكامل علم حساب در تمدن اسلامي است و جايگاه كالبدي در تاريخ جهاني علم رياضي دارد. از فعاليت هاي علمي قلصادي و ابن البنا دو دانشمند رياضي دان از غرب جهان اسلام به عنوان مقدمه اي براي علوم رياضي پيش از دكارت و پاسكال ياد كرده اند افريقيه. دروه طولاني حكومت حفصيان شاهد تحوّلات چشم‌گيري در عرصه طب، هنر، تمدن، شهرسازي، فرهنگ و علوم اسلامي بويژه در زمينه ريا ضيات بود. پژوهش به بخشي از دست اورد علمي ان ها در عرصه حساب و رياضيات با ذكر اثار علماي عصر حفصيان از جمله قلصادي و ابن البنا و حصار و قسنطيني پرداخته است كه در اثار به جا مانده از آن ها ابتكاراتي در تاريخ رياضيات انجام داده اند. برخي خاورشناسان چون رنو تقدم رياضي دانان دوره حفصيان بويژه در استفاده از رموز در جبر را مورد بررسي قرار داده اند. چكيده اين مقاله در كنفرانس بين المللي رياضيات در دانشگاه سان ديا كو امريكا (2013)نمايه شده است و در چهل و هفتمين كنفرانس ملي رياضيات ايران در دانشگاه علم وصنعت ايران(1397) به صورت شفاهي ارايه شده است و بخشي از كتاب علوم و معارف عهد حفصيان است كه به صورت اين مقاله مجددا تحرير شده است. اين پژوهش تمدن اسلامي را به عنوان پديدار و واقعيت تاريخي در نظر گرفته است. چهت تغييراتي باعث شد ادامه تحقيقات اين علم پايه از مرزهاي تونس به اروپا منتقل و در آن جا به توسعه برسد و حيات آن در زمينه سازي تمدن غرب مسيحي ادامه پيدا كند. حساب و رياضيات علوم كاربردي و نقش خون در رگ هاي ساير علوم وصنايع دارد، وضع اجتماعي و سياسي و فرهنگ و تغييرات نفس انسان ها ارتباط منظم و سيستماتيك بين علم پايه و ساير فنون را در تمدن اسلامي از دست داد و در مغرب زمين بدست اورد. اين يكي از فرضيه هاي پژوهش است چرا اخرين مرحله تكامل رياضيات در تمدن اسلامي كه در عصر دولت شيعه موحدين به مرحله كاربردي رياضيات در ساير علوم وصنعت رسيده بود و در عصر دولت بني احمر در غرناطه اندلس توسعه يافت اثاري اسلامي در كاربرد رياضيات خلق شد و مباني نظري توسعه بامهاجرت قلصادي از اندلس به تونس پايتخت حفصيان وبوسيله ابن البنا در عهد مريني به اخرين حد توسعه رسيداما اين اخرين قدم اسلامي اولين گام توسعه كاربردي رياضيات در غرب مسيحي است. به نظر مي رسد فروپاشي زمينه فلسفي فرهنگي اقتصادي و سياسي اجتماعي جهان اسلام در اثر هجوم صليبي از غرب و مغول از شرق امكان توسعه طبيعي علوم پايه را از شهرهاي اسلامي گرفت. يكي از مهمترين وجوه اهميت كالبدي دكارت بنيانگزار فلسفه و علوم نوين در غرب نگارش رياضيات و هندسه تحليلي و كاربردي است كه در تمدن اسلامي در حال وقوع و تكامل بود.

no abstract