ترسيم ساختار شبكه‌اي فرآيند و ترابط كنش‌هاي معرفت‌شناسانه عقل

عقل مهم ترين مجراي ارتباط با واقع است كه بين انديشه‌وران اسلامي، در اصل حجيّت آن شكي نيست. تنقيح جامع كنش‌هاي عقل، يكي از مسائل مهم دانش معرفت‌شناسي اسلامي است كه افق‌بخش و زيربناي دانش منطق محسوب مي‌گردد. درحالي‌كه منطق اسلامي همت خود را تنها به فرآيند «تعريف» و «استدلال» اختصاص داده است. هم از حيث نظر، حكما در عبارات خود به كنش‌هاي معرفت بخش متعدد ديگري اشاره كرده‌اند و هم در عمل، روند توليد علم و عقل‌پژوهي تنها با تعريف و استدلال سامان نمي‌يابد. هر تعداد فعاليت عقلي مؤثر در معرفت كه در اين بحث بررسي شود، روش‌شناسي عام علم (خادم العلوم) وظيفه دارد از فرآيند آن گفت‌وگو نمايد و مسير آن را براي علم‌پژوهان روشن سازد. اين مقاله با روش توصيفي و تفسيري و با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي نوشته شده است. نوشتار حاضر در تلاش است بر پايه استقراء محققين معاصر از كنش‌هاي عقل چارچوب، سابقه و جايگاه آنها را در سنت حكمت اسلامي تبيين نمايد و با تحليل عقلي، ساختار و ترابط آنها را بررسي كند؛ با اين هدف كه راه براي پژوهش در ابواب مغفول مانده روش‌شناسي علم باز گردد و ادبيات روش‌شناختي توليد علم اسلامي تقويت شود. ره آورد مقاله، معرفي و عنوان‌دهي به كنش‌هاي جديدي از عقل، از قبيل عقل شاهد، عقل تحليلي، عقل توصيفي، عقل انتقادي، عقل معناياب و ... است. نتيجه نهايي اين بررسي، ترسيم ساختار شبكه‌اي فرآيندهاي عقلاني است كه در قالب روندنما (فلوچارت) ارائه شده است