بررسي تصاوير شعري «بنفشه» در ادبيات فارسي

«بنفشه» در شعر اغلب شاعران به‌كار رفته‌است و با توجه به اوصاف و ويژگي‌هايش، امكان تصويرسازي بسياري ايجاد كرده‌است. هدف اصلي اين پژوهش، بررسي و تحليل تصويرسازي شاعران از «بنفشه» است و هدف ديگر، ترسيم نوع نگرش شاعران به اين موضوع در طول تاريخ ادب فارسي است. همچنين، ميزان ابتكارها و تقليدها در اين تصويرسازي و نيز تنوع تصاوير شعري بنفشه مشخص مي‌گردد. به همين منظور، 54 شاعر انتخاب، و طبق معيار تقدم و تأخر تاريخي، تصاوير تقليدي و ابتكاري مشخص، و يافته‌ها نيز با استفاده از جدول و نمودار، عيني‌تر و ملموس‌تر نشان داده شد. برخي از يافته‌هاي اين پژوهش بدين قرار است: در شعر اين شاعران، بيش از 552 تصوير متنوع و 248 تصوير منحصربه‌فرد از بنفشه ديده مي‌شود و رابطۀ «بنفشه» و «مو، زلف، گيسو و طرّه، بنفشه و سمن و ياسمن»، «بنفشه» و «خط»، «بنفشه» و «كبودي»، «بنفشه» و «دوتايي و خميدگي»، «بنفشه» و «لاله»، «بنفشه» و «بو»، و نيز «بنفشه» و «نيلي بودن» در شعر آنان به ترتيب بيشترين بسامد را دارد. در اين انتخاب، از شعر شاعران مختلفي با سبك‌هاي متنوع استفاده شده‌است؛ از شاعران طراز اول و مشهور گرفته، تا شاعراني با شهرت كمتر. اين انتخاب خود تنوع زيادي دارد؛ مثلاً شاعران غزل‌سرا، قصيده‌سرا، مثنوي‌سرا و... ، شاعران عارف، زاهد، دنياگرا و... و نيز انواع شعر حماسي، غنايي، تعليمي و... در اين گزينش و پژوهش مدّ نظر بوده‌است. برخي از شاعران نظير قطران با 29 تصوير، خاقاني با 19 تصوير، منوچهري با 16 تصوير، فرخي با 15 تصوير، امير معزي با 14 تصوير، نظامي با 13 تصوير و عطار با 12 تصوير، ابتكاري‌ترين و تازه‌ترين تصاوير شعري را از بنفشه پديد آورده‌اند. چنان‌كه ديده مي‌شود، بنفشه و اوصاف انساني %50، بنفشه و اشياء %20، بنفشه و طبيعت %18، بنفشه و حيوانات %5/4، بنفشه و تركيبات ادبي %5/3، بنفشه و رنگ‌ها %2، بنفشه و مفاهيم غيرمادي %1 و نيز بنفشه و مكان %1 از تصاوير را شامل مي‌شوند.