تصويرشناسي در سفر عبدالله مستوفي به روسيه

از رهگذر تصوير‌شناسي يا بازنمايي بيگانه اين فرصت فراهم مي‌شود تا ملت‌ها چهرۀ »خود « را در آيينۀ »ديگري « ببينند، گفت‌وگوها آغاز شود و با شناخت »غير « و ديگري به شناخت »من « برسند. ديگربودگي و ضرورت شناخت غير براي رسيدن به آگاهي از خود اهميت دارد. سفرنامه‌‌ها از نمونۀ اسنادي هستند كه با مطالعۀ لايه‌هاي مختلف آن با توجه به ‌‌كليدواژه‌هاي تصويرشناسي مانند من، غير، ديگري، نگاه طبقه‌بندي‌شده، قضاوت و تفكر كليشه‌اي مي‌توان به معناي زيرين متن نزديك شد. اين لايه‌ها در چهار مرحله در شرح سفر عبدالله مستوفي (1257 ــ 1329) به روسيه در كتابش به نام شرح زندگاني من خوانش مي‌شوند. در لايۀ نخست با توجه به تفاوت بين من، غير و ديگري به تأثيرپذيري من از »غيرها و ديگرهايي « كه در زندگي نويسنده وجود دارد خوانش انجام مي‌شود. در لايۀ دوم نگاه طبقه‌بندي‌شدۀ من (مستوفي) به ديگري بررسي مي‌شود. در لايۀ سوم برش‌هاي مستوفي از واقعيت روسيه و تأثير كليشه‌‌ها و انگاره‌هاي ذهني او بر آنها مطرح مي‌شود. در لايۀ چهارم ساختار زباني و توصيف‌هاي وي است. در نهايت، سفر مستوفي به روسيه از نگاه و ذهنيت وي متأثر است و گزارشي از واقعيت تام و قطعي نيست. با روشن ساختن نحوۀ تفكر و زندگاني وي، دورۀ زماني و نوع روابط سياسي و فرهنگي دو كشور ايران و روسيه، به همراه پيش‌فرض‌ها و انگاره‌هاي ذهني وي به شناخت نسبي تصوير ارائه‌شدۀ او از روسيه مي‌رسيم