در ‌باب تميز در دستور زبان فارسي؛ صورت، ماهيت و اصطلاح‌شناسي آن

»تميز « اصطلاحي است كه در نحو عربي و فارسي كاربرد دارد. اين اصطلاح در دستورهاي قديم‌ترِ فارسي معادل همان تميز عربي است، اما به‌تدريج بيشتر براي متمم مفعول به‌كار رفته است، يعني نقشي كه ابهام را از مفعولِ فعل‌هايي مانند دانستن، ناميدن، پنداشتن و... مي‌زدايد. امروز در دستور فارسي بيشتر از »تميز « همين معنا اراده مي‌شود. اين گفتار نخست درپي آن است تا مشخص كند تميز از كِي و از سوي چه كسي مصطلح شده است و اين مفهوم چه معادل‌هاي ديگري دارد. دوم آنكه توصيفي از تميز و فعل و مفعولِ مرتبط با آن به‌دست دهد. در راستاي هدف نخست كتب دستور زبان فارسي (مطابق نظمي تاريخي) مطالعه و براي تحقق هدف دوم از بررسي‌اي پيكره‌بنياد بهره برده شد كه برخي از نتايج به‌دست‌آمده از آن چنين است: از ميان اين افعال فارسي فعل »دانستن « و سپس افعال ديدن، ناميدن، شمردن (شماردن) و گفتن، بيش از افعال ديگر با تميز به‌كار رفته است. بيشترِ اين افعال در ساخت‌هاي ظرفيتي متفاوتي ظاهر مي‌شوند، اما برخي از آن‌ها تنها يك ساخت دارند و آن »فاعل، مفعول، تميز « است، مانندِ ناميدن و محسوب كردن. تميز عمدتاً در قالب گروه اسمي و سپس گروه صفتي و گروه حرف اضافه‌اي و به‌ندرت به‌شكل بند و ضمير ظاهر مي‌شود. نزديك به تمام تميزها با مفعول مستقيم و معدودي از آن‌ها با مفعول حرف اضافه‌اي مي‌آيند. حضور مفعول در جمله به هر شكلي لازم است. به همين دليل، شكل مجهول اين افعال تميز را از دست مي‌دهند؛ به جز افعالي مانند ياد شدن، گفته شدن و اطلاق شدن كه در حالت مجهول نيز مفعول حرف اضافه‌اي دارند.