كشف مضمون آگاهي؛ راه گذار دكارت از آزادي به خود‌آييني

با توجه به جايگاه محوري «من انديشنده» در فلسفۀ دكارت اين پرسش پيش مي‌آيد كه چگونه «من» به آزادي و خود‌آييني دست مي‌يابد و قانون جهان را با توجه به قانون عقلاني خويش بنا مي‌نهد؟ دكارت به اين پرسش، از طريق تمايز نهادن ساحت آگاهي از ساحت معرفت‌شناسي پاسخ مي‌دهد. او در معرفت‌شناسي كه سوژه به شناخت ابژه‌هاي مستقل اقدام مي‌كند، بحث آزادي را قابل طرح مي‌داند و آزادي سلبي و ايجابي را زمينۀ تحقق شناخت سوژه از ابژۀ مستقل اعلام مي‌كند. دكارت در معرفت‌شناسي، آزادي را به واسطۀ اين‌كه خداوند ضامن شناخت آدمي است، با دگر‌آييني قابل جمع مي‌داند، اما او در ساحت آگاهي، با توجه به اين‌كه ابژۀ مستقل از سوژه را منتفي مي‌سازد و ابژه را به درون سوژه فرو مي‌كاهد و آن را حيثي از آگاهي مطلق قرار مي‌دهد، دگرآييني را كه در ساحت آزادي وجود داشت از ميان بر مي‌دارد. بر اين اساس، آگاهي با توجه به محوريتي كه به دست مي‌آورد نه تنها قانون خود، بلكه قانون جهان را نيز از درون خود بيرون مي‌كشد و خود‌آييني بنياد هستي قرار مي‌گيرد. اهميت اين موضوع هنگامي مشخص مي‌شود كه به نقش بنيادي فاعليت حيث درون در به وجود آمدن فلسفۀ جديد پي برده باشيم. به اين ترتيب، واضح است كه فهم انديشۀ جديد، بدون بررسي معنا و مفهوم آزادي و خود‌آييني در انديشۀ دكارت امكان‌پذير نخواهد بود.