مقايسه ارزش خدمات اكوسيستمي بوم نظام‌هاي مختلف كشاورزي (مطالعه موردي: شهرستان دزفول- استان خوزستان)

در پژوهش حاضر، ضمن ارزش‌گذاري خدمات اكوسيستمي در سه سيستم كشاورزي (رايج، محصول سالم، گلخانه)، خدمات اكوسيستمي آنها نيز مقايسه شد. بدين منظور ارزيابي ميداني هر خدمت اكوسيستمي و محاسبه ارزش آن بر اساس پژوهش (Sandhu et al., 2008) و با استفاده از پرسشنامه‌هايي كه توسط كشاورزان هر سيستم تكميل گرديد صورت گرفت. ارزش اقتصادي محاسبه ‌شده براي هر سيستم متشكل از دو ارزش بازاري و غيربازاري بود. بر اين اساس خدمت توليدي محصولات كشاورزي با استفاده از قيمت بازاري آن تعيين و براي ساير خدمات از روش‌هاي غيربازاري ارزش‌گذاري استفاده شد. نتايج نشان داد بيشترين ارزش خدمات اكوسيستمي متعلق به گلخانه‌ها با ميانگين 621 ميليون ريال/ هكتار/ سال بود. اگرچه بيش از نيمي از اين مقدار (425 ميليون ريال/ هكتار/ سال) سهم خدمات بازاري و ارزش توليدي اين واحدهاي كشاورزي بود كه با توجه به رويكرد توليد محور در كشاورزي صنعتي ارزش‌گذاري صورت گرفته منطقي به نظر مي‌رسد. بيشترين ميزان خدمات غيربازاري در سيستم توليد محصول سالم (226 ميليون ريال/ هكتار/ سال) ارزش‌گذاري شده است كه از لحاظ ريالي از مقدار كل توليد (157 ميليون ريال/ هكتار/ سال) در اين سيستم بيشتر است. سهم عمده‌اي از ارزش ايجاد شده به‌واسطه نقش اين نوع از سيستم در ايجاد اشتغال است كه بيشتر در ارزيابي‌هاي مقايسه‌اي بين سيستم‌هاي زراعي مغفول مي‌ماند. همچنين اين نوع سيستم از لحاظ خدمات اكوسيستمي حفاظت آب و خاك نيز داراي بيشترين ارزش فراهمي مي‌باشد. به‌طوركلي نيز سيستم‌هاي توليد محصول سالم پس از گلخانه‌هاي صنعتي داراي بيشترين ارزش از لحاظ كل خدمات اكوسيستمي محاسبه ‌شده بودند. باغ‌هاي مركبات نيز در هر دو سيستم توليد محصول سالم و رايج داراي بيشترين ميزان خدمات اكوسيستمي غير بازاري (به ترتيب 244 و 247 ميليون ريال/ هكتار/ سال) بودند. براساس اين نتايج توسعه كشاورزي چندكاركردي با هدف بهينه‌سازي خدمات اكوسيستمي و تركيب دو روش كشاورزي صنعتي و سالم پيشنهاد شد.