معماي يمن در بخش ساساني شاهنامه

يمن امروز در روزگار باستان چنين نامي نداشت و اگر دولت «حِميَر» از حبشه شكست نمي‌خورد چه بسا اين كشور را با نامي مي‌شناختيم كه از نام اين دولت سرچشمه گرفته بود، همچنان‌كه هاماوران در شاهنامه برگرفته از حمير است. از سوي ديگر در شاهنامه يمن بارها به جايي اطلاق شده كه ربطي به يمن امروزي ندارد؛ بررسي پادشاهي يزدگرد يكم در شاهنامۀ فردوسي نشان مي‌دهد كه دست‌كم در مقطعي از دوره‌ ساساني قلمروي حيره را يمن مي‌ناميدند. براي توضيح اين تناقض بايد گفت كه برخلاف انتظار واژۀ يمن در اصل يك واژۀ عربي نيست بلكه ريشۀ عبري دارد و در كاربردش به عنوان جاينام به معني جنوب است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه منشأ اطلاق اين جاينام به حيره و يمن امروزي وجود جامعه‌ پرشمار و بانفوذ يهوديان در دو منطقۀ ميانرودان و شبه‌جزيرۀ عربستان بوده‌ است. ضمن اينكه در هر دو منطقه يهوديان موفق به كسب نفوذ سياسي شده بودند و در ايران يزدگرد يكم دختر پيشواي يهوديان ايران را به همسري برگزيد. در اين دوره نفوذ يهوديان در دربار ايران به حداكثر خود رسيد كه يكي از پيامدهاي آن اقتباس اطلاق يمن به حيره در ديوان ساساني و ورود آن به خداينامه بود.