گذار الگوها: تحليلي قياسي بر سير تحول فضاهاي باز در خانه‌هاي تبريز

بيان مسئله: تحولات كالبدي شتابان در سدۀ اخير به بلاتكليفي و بي‌معنايي فضاهاي باز مسكوني معاصر در شهر تبريز انجاميده است، در حالي كه در قلمرو فرهنگ ايراني به‌ويژه تبريز، تعامل انسان و محيط در فضاهاي باز مسكوني درطي زمان الگوهاي مختص به خود را شكل داده ‌بوده‌اند. مطالعۀ كيفي چنين گذاري در قالب الگوها مي‌تواند ظرفيت‌هاي باقيمانده را براي چاره‌جويي و حل چالش‌هاي پيش رو نمايان كند.هدف پژوهش: اين پژوهش به‌دنبال بررسي چگونگي تحول الگوهاي فضاهاي باز خانه‌هاي تبريز در يك سير زماني، با هدف تعميق فهم معماران از تغييرات شتابان اخير و در جهت شناخت ارتباطي معنادار بين آنهاست. ضمن آنكه سعي دارد روشي متناسب براي پژوهش‌هايي از اين نوع نيز ارائه دهد.روش پژوهش: اين پژوهش از نوع كيفي با رهيافت تفسيري و به روش داده‌نگر است. ابتدا با مرور نسبت مفهوم الگو با ديگر مؤلفه‌هاي تأثيرگذار، يك پيكربندي نظري براي تحليل يكپارچه به روش QCA تبيين شده و سپس داده‌هاي برداشت‌شده از نمونه‌ها، سازماندهي و در قالب اين پيكربندي قرار‌داده‌شده و در نهايت يافته‌ها مورد بحث قرار‌گرفته‌اند.نتيجه‌گيري: در تحليل كيفي دسته‌هاي متوالي از خانه‌هاي تبريز (تاريخي، ميانه و معاصر)، سه حالت براي گذار الگوهاي مفهومي شناسايي شده‌است: پايستگي (ظهور همانند گذشته)، تغيير موقعيت (استمرار ظهور اما در قالبي متفاوت) و تغيير كلي (حذف يا جايگزيني در رابطۀ انسان و محيط). بنابر تحليل صورت‌گرفته، تغيير در تركيب محدودكننده‌ها در برايند با مفاهيم محيطي، به تحول در چگونگي ظهور و در نتيجه گذار الگو‌ها انجاميده است. از ارزيابي كلي اين گذار نيز دريافته مي‌شود كه مفاهيم محيطي برگرفته از الگوهاي مفهومي از آنچه در ظاهر به‌نظر مي‌رسد (الگو‌هاي خرد) تغييرات كمتري داشته‌اند و شكل‌گيري مكان در فضاهاي باز خانه‌هاي تبريز علي‌رغم تغييرات بيروني شتابان، از درونمايه‌اي نسبتاً پايدار برخوردار‌است و به‌آرامي تحول مي‌پذيرد.