بررسي رابطه‌ اجزاي كالبدي خانه‌هاي بومي اقليم گرم و خشك ايران (مطالعه‌ موردي: خانه‌هاي قاجاري يزد)

بيان مسئله: بحران انرژي و مسائل زيست‌محيطي از مهم‌ترين مشكلات انسان در جهان امروز است. براي مواجهه با اين مشكل مي‌توان از راهكارهاي استفاده‌شده در معماري بومي اقليم گرم و خشك ايران بهره برد. معماران خانه‌هاي بوميِ اقليم گرم و خشك موفق شده‌اند، با استفاده از عناصر و مصالح كارآمد، روش‌ها و اصولي را براي متعادل‌سازي حرارتي بناها به دست آورند كه امروزه مي‌توانند در معماري مسكن در اين اقليم كارساز باشند. به‌منظور شناخت اين اصول، اين مقاله به بررسي رابطه‌ اجزا و فضاهاي ده خانه‌ بناشده در دوره‌ قاجار در شهر يزد مي‌پردازد. بيشترين فراواني در خانه‌هاي بومي اقليم گرم و خشك در شهر يزد متعلق به خانه‌هاي دوره‌ قاجار است، از اين رو خانه‌هاي اين دوره مورد بررسي قرار گرفته‌اند. هدف پژوهش: شناخت رابطه‌ بين اجزاي كالبدي خانه‌هاي قاجاري يزد و نحوه‌ تعامل معماري اين خانه‌ها با شرايط سخت اقليمي هدف اصلي پژوهش حاضر است. پرسش اصلي اين است كه چه رابطه‌اي ميان ابعاد و هندسه‌ حاكم بر اين فضاها و عملكرد آن‌ها نسبت به شرايط اقليم گرم و خشك وجود دارد. روش پژوهش: براي يافتن رابطه‌ فضاها با يكديگر، و همچنين بررسي هندسه‌ حاكم بر آن‌ها، روش همبستگي  انتخاب شده و استنتاج و تحليل داده‌ها بر اساس مقايسه و استقرا صورت گرفته است. ابعاد و اندازه‌ها از طريق مطالعات ميداني و جمع‌آوري اطلاعات به دست آمده و در جداولي دسته‌بندي شده‌اند و تحليل اقليمي فضاها نيز در نمونه‌هاي منتخب انجام شده است. به‌تبع هدفِ اين پژوهشْ روشِ آن كاربردي، از نوع پيمايشي و كيفيكمي است. در نهايت، با بررسي داده‌ها و جداول به‌دست‌آمده، اصول طراحي و استانداردهاي حاكم بر فضاها و روابط آن‌ها حاصل شده است. نتيجه‌گيري: يافته‌هاي پژوهش نمايانگر همسازي معماري اين خانه‌ها در كل و هم‌چنين سازگاري عناصر جزئي آن‌ها با شرايط اقليم گرم و خشك است و درك درست معماران را از شرايط محيطي براي ايجاد آسايش در داخل بناها نشان مي‌دهد. اعداد و نسبت‌هاي دقيق حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهند كه اجزا و فضاهاي مختلف اين خانه‌ها مطابق اصول معماري اقليمي طراحي شده‌اند كه رعايت اين اصول مي‌تواند در معماري جديد مسكن و هم‌چنين كاهش هزينه‌ انرژي مفيد باشد.