تناظر كيميا و هنر مقدس بازيابي نمادهاي كيمياگري در محراب‌هاي زرين فام

بيان مسئله: اساس كيمياگري برخلاف آنچه امروزه نزد عوام مطرح مي‌شود، جنبه‌اي عرفاني داشته و بدون عرفان، از مرتبت خود خارج مي‌شده و ديگر كيميا محسوب نمي‌شده است. كيمياگري با عرفان‌ در مذاهب توحيدي مرتبط بوده و در اسلام نيز از ارزش والايي برخوردار بوده است. عرفان سرچشمه‌ هنر مقدس اسلامي است و از طرفي پيوندي ديرينه با كيمياگري دارد. در بين هنرهاي قدسي، محراب زرين‌فام يكي از جامع‌ترين نمونه‌هاست. در فن زرين‌فام، خشت بي‌ارزش با انجام عملياتي مبدل به كاشي با جلوه‌ زرين‌فام مي‌گردد كه متناظر با عمل تمثيلي كيمياگري يعني استحاله‌ فلز پست به طلا است. اين تناظر، به همراه پيوند عرفان اسلامي و كيمياگري، حاكي از اهميت مبحث كيمياگري در ساختار هنر مقدس، به‌ويژه محراب زرين‌فام است. اينكه كيمياگري چه نقشي در شاكله‌ محراب‌هاي زرين‌فام داشته است و نمادهاي كيمياگري چگونه در اين آثار متجلي شده‌اند؟ سؤال اين پژوهش است. هدف پژوهش: تبيين جايگاه كيميا، به‌عنوان حكمتي مرتبط با عرفان اسلامي، در تزيينات محراب‌هاي زرين‌فام هدف اين مقاله است. روش تحقيق: در اين پژوهش به علت ماهيت تاريخي، از منابع كتابخانه‌اي استفاده ‌شده است و محراب‌هاي زرين‌فام به‌عنوان يكي از جامع‌ترين آثار مقدس در هنر اسلامي ايران، به شيوه‌ توصيفيتحليلي با نمادهاي كيمياگري بررسي تطبيقي شده‌اند. نتيجه‌گيري: با مطالعه‌ بصري محراب‌هاي زرين‌فام مي‌توان تأثيرات كيمياگري را به‌عنوان عرفاني كهن، در هنر اسلامي ايران مشاهده كرد. مفاهيم كيمياگري در نظام بصري محراب‌هاي زرين‌فام، با بياني رمزگونه و به‌صورت نمادهاي آشكار و مخفي ظهور يافته است. اين نمادها همچون خود كيميا از گستردگي موضوعي برخوردارند. علائم كيميايي، اصول انعكاس و ثنويت، نقوش هندسي اعم از دايره، مربع، ستاره‌ سليمان و نقش مار از نمادهايي هستند كه هم ارتباط محراب‌هاي زرين‌فام با عرفان كيميايي را آشكار مي‌كنند و هم حضور كيميا در نظام بصري هنر مقدس اسلامي را نشان مي‌دهند.