نقش عالمان در مناسبات مذهبي منطقه شام در عصر مماليك (923-648ه.ق.)

The Role of Scholars on the Religious Relations in Sham Region in Mamluk Era (648-923 After Hijrah)

مناسبات مذهبي در منطقه راهبردي شام، همواره تابعي از سياست‌هاي حاكم بر رويكردهاي فكري اين منطقه بوده است. پرداختن به چگونگي ايفاي نقش عالمان در جهت دهي به اين روابط در عصر حساس و مهم مماليك (923-648ه.ق.) مي‌تواند بخشي از منازعات فكري اين منطقه را ريشه‌يابي كند. بر اين اساس، پژوهش حاضر با روش وصفي ـ تحليلي درصدد پاسخ‌گويي به اين سؤال است كه نقش عالمان شيعي و سني در مناسبات مذهبي عصر مماليك چگونه بوده است؟ يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه عالمان سني مذهب به واسطه حمايت حاكمان سني و تراز اجتماعي بالاتر، اغلب با رويكردي تقابلي به ايفاي نقش پرداخته‌اند و اين امر زمينه‌ساز تعارضات شديد اجتماعي شيعي ـ سني و واگرايي هرچه بيشتر بين آن‌ها بوده است. از سوي ديگر، كوشش عالمان شيعه براي حفظ هويت و موجوديت تشيع در راستاي هم‌گرايي با اهل سنت به دليل موضع ضعف و انفعال آن‌ها و استفاده از پوشش تقيه ماهيت هم‌گرايانه نيافته است و زمينه رفع تعارضات اجتماعي را فراهم نكرده است.

The religious relations in the strategic region of Sham have been constantly at the mercy of the policies dominated on the intellectual approaches of this region. Consideration of the way of scholars’ taking part in giving the direction to these relations in the important and sensitive era of Mamluk can discover part of the intellectual disputes in this district. In this respect, the present research is to answer the question related to the role of Sunnite and Shiite scholars in regard with the religious relations of Mamluk era relying on the descriptive-analytical approach. The findings of this research clarify that the Sunnite scholars with the support of the Sunnite higher social rank rulers took a kind of confrontational approach towards this issue and the ground for the severe social disputes between Sunnites and Shiites and consequently more and more divergence among them was provided. On the other hand, the effort of Shiite scholars towards preserving the identity and existence of Shi’ism along with convergence with Sunnites wat not successful. This issue was due to the Sunnites’ frail and passive status as well as their precautionary concealment. Accordingly, the ground for the settlement of social disputes could not be provided.