گفت‌وگومندي چهارمقاله با تذكره‌هاي قرن نهم هجري

چهارمقاله يا مجمع‌النوادر دربردارندۀ حكايت‌هايي است كه بعضي از آنها منحصربه‌فرد است و در هيچ منبعي قبل از آن يافت نمي‌شود؛ اما بعد از چهارمقاله كتاب‌هاي بسياري به اين حكايت‌ها اشاره كرده‌اند. هر متني به‌نوعي با متون پيش و پس از خود ارتباط دارد؛ فارغ از اينكه اين ارتباط مستقيم يا غيرمستقيم، آگاهانه يا ناآگاهانه و يا محدود يا نامحدود است. شناخت اين ارتباط‌ها به ما كمك مي‌كند تا متن را از مسير آبشخورهاي آن بهتر بشناسيم. گفت‌وگومندي و ترامتنيّتْ نظريّه‌هايي است كه به بررسي ارتباط بين متون با آثار پيش و پس از خودشان مي‌پردازد. گفت‌وگومندي با توجه به ويژگي اجتماعي‌بودن انسان به ارتباط بين همۀ نظام‌هاي زباني، نوشتاري، تصويري و غيره مي‌پردازد. توجه و علاقۀ انسان به تاريخ و استفاده از تجربۀ گذشتگان براي زندگي بهتر، برمبناي همين ويژگي بينامتني او استوار است. اين مقاله بر آن است كه تذكره‌هاي قرن نهم هجري را بررسي كند تا ميزان ارتباط اين متون با چهارمقاله مشخص شود. به اين منظور ابتدا شش تذكرۀ قرن نُه بررسي و سپس اشتراكات موجود بين آنها و چهارمقاله در حوزه‌هاي واژگان، عبارت يا جمله، حوادث، زمان و مكان تبيين مي‌شود. از ميان تذكره‌هاي قرن نُه، چهار تذكره در حوزه‌هاي بحث‌شده به‌ويژه حوادث با چهارمقاله ارتباط دارند. اين تذكره‌ها به ‌ترتيبِ ميزان ارتباط با چهارمقاله عبارت است از: مجمل فصيحي، تذكرةالشعرا، بهارستان و روضةالصفا.