تاثير شيعه گرايي عصر صفوي بر تاريخ نگاري عالم آراي شاه طهماسب

The Effect of Shiitism of the Safavid Era on Historiography of the Work Ālam Ārae Shāh Tahmāsb

ثبت وقايع و رويدادهاي زندگي پادشاهان به سبك هاي مختلف، يكي از رايج ترين سنت هاي تاريخ نويسي در ايران بود. براي اطلاع از فهم تاريخي، تاريخ نگري و تاريخ نگاري در ادوار مختلف، گريزي جز استفاده از اين آثار نيست. كتاب عالم آراي شاه طهماسب، نوشته حسيني مرعشي تبريزي حوادث دوره شاه طهماسب را در قالب داستاني-تاريخي در فاصله سال هاي 930 تا 981 ثبت كرده است. با عنايت به اهميت اين كتاب در مطالعات تاريخي دوره صفوي، به ويژه از نظر بررسي شيعه گرايي رايج در اين دوره، اين پژوهش درصدد است به روش توصيفي- تحليلي، ويژگي هاي تاريخ نگري و تاريخ نگاري حسيني مرعشي تبريزي را با توجه به رويكردهاي شيعي مورخ، بررسي و تحليل كند. سوال اصلي پژوهش اين است كه شيعه گرايي رايج در دوره صفوي چه تاثيري بر تاريخ نگري و تاريخ نگاري حسيني مرعشي در تاليف عالم آراي شاه طهماسب داشته است؟ يافته هاي پژوهش نشان مي دهد به رغم داستاني بودن اثر، عواملي همچون مذهب رايج و رسمي تشيع، ديدگاه و گرايش هاي اعتقادي نويسنده و تاثيرپذيري از شيعه گرايي، در تاريخ نگري و تاريخ نگاري او تاثيرگذار بوده است. لذا مولفه هايي نظير مشروعيت بخشي به شاه صفوي، نگاه مذهبي مورخ به تاريخ، روياپردازي قداستي، تاويل گرايي ديني، تقدير گرايي و نگرش غاليانه و همچنين استفاده از ادبيات شيعي و واژگان و اسامي برخاسته از باورهاي شيعي و تكرار اسامي ايمه، نشان دهنده تاثير پذيري مولف از شيعه گرايي رايج در ايران عصر صفوي بوده است.

Relating the events and king's life events with different techniques was one of the popular traditions of historiography in Iran. To have an understanding of the history, historiography and studying history in different periods, there is no way but to get advantage of such works. The book Ālam Ārae Shāh Tahmāsb written by Hosseini Marashi Tabrizihas recorded the events of Shāh Tasmāb's period from 930 to 981. With respect to the significance of this book in historical studies of the Safavid Period, namely in shiitism investigation which had been a popular phenomenon of this period, this research is to investigate and to analyze the historiographical and historical studies of this book by Hosseini Marashi Tabrizi, an author whose Shiite approach is evident. The authors have used descriptive-analytical method. The main question of this research is that what has been the effect of shiitism as a popular tendency on the study and historiography as done by Hosseini Marashi Tabrizi in his book of Ālam Ārae Shāh Tahmāsb? The findings of the study prove that although this work is a narrative one, factors such as Shiite as the dominant religion, the author's viewpoints and his impressibility from shiitism have been influential in historiography an historical studies. Therefore, factors such as legitimatizing the Safavi King, the religious attitude of the writer to history, sacred daydreaming, religious interpretation, exaggerative attitude and determinism, using Shiite literature and words taken from Shiite beliefs, and repeating the Shiite Imams' names all prove that the author has been influenced by Shiite belief as the dominant religion of that period.