نقش نوع كاركرد و موقعيت اجتماعي و سياسي بانيان در شكل‌گيري ساختار كالبدي كاروانسراها و سراهاي درون شهري قزوين

كاروانسراها و سراهاي درون شهري از جمله بناهاي تجاري بوده كه با وجود ساختاري همانند، از تفاوت‌هاي كالبدي برخوردار هستند. هدف تحقيق، بررسي تفاوت‌هاي كالبدي كاروانسراها و سراها با مطالعه نوع كاركرد آن‌ها و موقعيت اجتماعي و سياسي بانيان است. پرسش تحقيق آن است كه چگونه نوع كاركرد و موقعيت بانيان در كالبد كاروانسراها و سراها موثر بوده‌است؟پژوهش به سبب جنبه تاريخي، به روش تفسيريتاريخي انجام شده‌است. بخشي از داده‌ها به صورت ميداني، مصاحبه با تجار قديمي و بخشي به شكل اسنادي، از متن‌هاي تاريخي، سفرنامه‌ها و وقفنامه‌ها گردآوري شده‌است. يافته‌هاي تحقيق بيانگر تاثير نوع كاركرد و موقعيت اجتماعي و سياسي بانيان بر ساختار كالبدي كاروانسراها و سراها است. بدين‌ترتيب كاركرد باراندازي بر موقعيت ورودي، سطح فضاي باز بيش‌تر، وجود اصطبل، شترخان و حياط خدمات؛ كاركرد پذيرايي بر حجره‌هاي اقامت كاروانيان، تجار و بزرگ كاروان از منظر ابعاد، دسترسي به امكانات، موقعيت قرارگيري و سلسله مراتب ورود به حجره، افزايش سطح فضاي نيمه‌باز جهت تعامل كاروانيان و وجود فضاهاي خدماتي؛ كاركرد تجاري براساس درجه اهميت كالاي مبادله شده بر ابعاد، موقعيت قرارگيري حجره و فضاهاي وابسته به آن چون پستو و انبار، تعريف سلسله مراتب ورود به حجره، افزايش سطح فضاي بسته براي حجره‌هاي بيش‌تر و حفظ امنيت، كالبد يكپارچه فضاي كارگاهي و اختصاص حجره‌هاي طبقات بالا به كالاهاي سبك يا دفاتر تجار اثرگذار بوده‌است. همچنين جايگاه اجتماعي و سياسي بانيان سبب كيفيت و گستره تزئينات فضاي باز،بسته و نيمه‌باز، تنوع فضاهاي خدماتي و تجاري و در نتيجه رونق تجاري سرا و كاروانسرا و تبديل هشتي به تيمچه شده‌است.