عنوان مقاله :
بررسي شكلي-تاريخي هستۀ اوليۀ كالبد معماري حرم مطهر رضوي با تكيه بر اسناد روايي و در تطابق با طرح‌مايه‌هاي معماري كاخ‌هاي ساساني و صدر اسلام
پديد آورندگان :
عبداللهي، علي دانشگاه بين‌المللي امام‌رضا (ع)، مشهد، ايران , جلائيان قانع، نويد دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، مشهد، ايران , مودي، آرمين دانشگاه بين‌المللي امام‌رضا (ع)، مشهد، ايران , آئيني، سجاد دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، مشهد، ايران
كليدواژه :
ساختار اوليۀ حرم رضوي , حُمَيد بن قحطَبه , معماري ساساني , معماري صدر اسلام , حرم مطهر رضوي
چكيده فارسي :
بيان مسئله: مجموعۀ حرم مطهر رضوي يكي از مهم‌ترين بناهاي موجود در ايران است كه از دو منظر آييني و كالبدي اهميت بسيار زيادي دارد. با اين حال هنوز مطالعۀ چنداني دربارۀ ساختار اوليۀ فضايي بناي نخستين و فرايند گسترش كالبدي آن صورت نگرفته است. از اين رو مطالعه و بررسي ساختار اوليه و نخستين مراحل تشكيل‌دهندۀ مجموعۀ حرم به درك ساختار فعلي آن كمك زيادي خواهد كرد.
هدف پژوهش: در اين پژوهش تلاش مي‌شود تا ردپاي بناي اوليه در وضعيت فعلي مجموعۀ حرم در اطراف بقعه مورد جست‌وجو قرار گيرد و سپس الگوي فضايي آن شناسايي شود.
روش پژوهش: اين مقاله با رويكردي «تفسيري-تاريخي» ساختار اوليۀ فضايي حرم در اطراف بقعه را بررسي خواهد كرد. از اين رو ابتدا اين فرضيه طرح شد كه «ساختار فضايي بناي اوليۀ مدفن حضرت رضا (ع)، كه گسترده‌تر از بقعه‌اي ساده (تك‌بنا) بوده است، از الگوهاي شكلي و فضايي دوران ساساني پيروي كرده است». سپس اين فرضيه با اتكا بر متون تاريخي مورد بررسي قرار گرفت و در ادامه از طريق بررسي‌هاي شكلي، ردپاي بناي اصلي در اطراف بقعه جست‌وجو شد و الگوي پيداشده با تعدادي از كاخ‌هاي ساساني و صدر اسلام مقايسه شد. در انتها اين سه دسته از اطلاعات با يكديگر تطبيق داده شده‌اند.
نتيجه‌گيري: اطلاعات به‌دست‌آمده نشان داد كه محتمل است ساختار بناي اوليۀ حرم مطهر رضوي، كه ريشه در كاخ «حُمَيد بن قحطَبه» دارد، از ساختار معماري كاخ‌هاي ساساني پيروي كرده باشد و نيز هندسۀ چليپايي‌شكل (دارالسياده) در كنار فضاي ايواني‌شكل (دارالحفاظ) مشابهت زيادي با الگوي فضايي كاخ‌هاي ساساني دارد.
چكيده لاتين :
Problem statement: The Razavi Holy Shrine Complex is one of the most prominent buildings in Iran from both religious and structural perspectives. However, the initial spatial layout of its very first building and the process of its physical expansion has not been studied yet. Thus, investigations on its initial structure and the primary stages of its expansion will significantly contribute to a broad understanding of the existing structure.
Research objective: This study looks for the footprints of the initial building around the tomb, in the existing complex, intending to identify the spatial layout.
Research method: Through an “interpretive-historical” approach, this study investigates the initial spatial layout of the holy shrine around the tomb. To this end, a hypothesis has been made: the spatial layout of the initial mausoleum of Imam Reza (A.S.), which was more complex than a simple (single) grave, has followed the spatial and morphological layouts of the Sassanid architecture. This hypothesis is firstly considered according to historical texts; through morphological investigations, it then looks for the footprints of the initial building around the tomb. The discovered layout is finally compared to several Sassanid and Early Islamic palaces. Based on these three investigations, the findings are ultimately reconciled.
Conclusion: The results obtained from the investigations show that the structure of the initial building of the Razavi Holy Shrine Complex that is rooted in the Humayd Ibn Qahtaba’s Palace, has possibly followed the architectural design of the Sassanid Palaces; the cruciform geometry (Dar-Al-Siyadah) beside the porch-shaped space (Dar-Al-Huffaz) bears a great resemblance to the spatial layouts of the Sassanid Palaces.
