تحليل گفتمان رابطه انسان و خدا در مناجات نامه خواجه عبدالله انصاري

Relationship between Human and God in Khaje Abdollah Ansari’s Monajatnameh: A Discourse Analysis Perspective

مناجات نامه خواجه عبدالله انصاري يكي از متون مهم عرفاني است كه خواجه در آن با زباني لطيف و نثري آهنگين، با آفريدگار گفت وگو مي كند. اين گفت وگوها سرشار از تجارب ديني و عرفاني است. پاره گفتارهايي از مناجات نامه به شطح صوفيانه نزديك مي شود؛ اين پاره گفتارها از سطح آموزه ها و باورهاي عام يك مسلمان معتقد فراتر مي رود و نوعي متفاوت از ارتباط انسان و خدا را با مخاطبانش به اشتراك مي گذارد. اين امر كه تاحد بسياري محصول ارادت خواجه عبدالله به خرقاني است، بيان كننده جاذبه گفتمان عرفاني در كنار حوزه هاي گفتماني فقهي و كلامي است. نويسندگان اين پژوهش مي كوشند براي پاسخ به چگونگي توليد اين پاره گفتارها، گزاره هاي مناجات نامه را ازنظر ارتباط با خداوند، در سه حوزه گفتماني خائفانه، عاشقانه و رندانه دسته بندي كنند؛ سپس با استفاده از روش تحليل گفتمان انتقادي، چرايي و ساختار آنها را در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين توضيح مي دهند. نتايج اين بررسي نشان مي دهد ازنظر گفتمان شناسانه، ارتباط انسان و خدا در مناجات نامه خواجه عبدالله گستره اي از خوف و زهد تا عشق و رندي را در بر مي گيرد. اين امر بيان كننده وجوه گفتماني متفاوت و رژيم هاي حقيقتي است كه اين گفت وگوها به آن مربوط است.

Monajatname of Khajeh Abdullah Ansari is one of the most important mystical texts in which Khajeh speaks to the Creator using a delicate language and melodic prose. The conversations are replete with religious and mystical experiences. Tending to share with the interlocutors a different type of Human-God relationship, the utterances that are close to the mystical level extend beyond the common beliefs and general doctrines of a Muslim. This shows Khaje's devotion to Kharghani. It also indicates the attraction of mystical discourse alongside the jurisprudential and theological discourses. The authors of the present study try to categorize the utterances and their relationship with God into three discourse fields: romantic, treacherous, and shrewd. The method of the study is critical discourse analysis by which the structures of the utterances are evaluated and explained in three different levels: description, interpretation, and illustration. The results of this study show that, from a discourse point of view, the relationship between humans and God in Monajatname encompasses a vast scope of fear and asceticism, love, and shrewdness supporting various discourse aspects and truth regimes to which these conversations belong.