دلايل و آثار رواج پندنامۀ منسوب به عطار در بوسني

The causes and effects of the spread of the Pandnameh in Bosnia

رواج زبان و ادب فارسي در بين غيرفارسي‌زبانان در هر دوره‌اي به شكلي و تحت تأثير عواملي صورت گرفته است. يكي از نمونه‌هاي اين موضوع رواج پندنامۀ منسوب به عطار در بين مردم بوسني است كه حدود چهار سده به آن توجه شده است. اين متن در نظام آموزشيِ رسمي، جايگاه مهمي داشت؛ فرقه‌هاي مختلف عرفاني آن را مي‌آموختند و ترويج مي‌كردند؛ اقشار مختلف مردم نيز به آن علاقه‌مند بودند. پندنامه از عطار نيست و در شمار آثار مهم يا حتي معموليِ ادب فارسي نيز قرار نگرفته است؛ حتي در زبان آن اختلالاتي ديده مي‌شود؛ حال پرسش اصلي اين است: چرا اين اثر در كنار بزرگ‌ترين آثار ادب فارسي مانند مثنوي، گلستان و ديوان حافظ مدت‌هاي بسياري در كانون توجه مردم بوسني بوده است؟ نويسندگان اين مقاله با بررسي همۀ شواهدِ حضور پندنامه در بالكان و به‌ويژه در بوسني پي‌برده‌اند كه عواملي مانند زبان و بيان ساده، عوامانه‌بودن، نداشتن تحرير ادبي، روي‌آوردن شاعران عثماني به پندنامه براي الگوگيري و تأثير حكومت عثماني اعم از شكل‌دهي به نظام آموزشي بوسني و ترويج گرايش به عرفان و تصوف، از مهم‌ترين دلايل توجه به پندنامه در بوسني بوده است.

The spread of the Persian language and literature among non-Persian speakers depended on different factors in each period and area. One such example is the spread of the Pandnameh among Bosnian people. The Pandnameh, a book misattributed to Attar, enjoyed high esteem in Bosnia for about four centuries. It was included in the official educational system, followers of various Sufi orders read and learned it, and people of different social backgrounds were interested in it. The main question of this paper is why the Pandnameh – the book that does not belong among the best works of Persian literature – was for a long time popular in Bosnian cultural and educational context along with the greatest works of Persian literature such as the Masnavi, Golestan and Hafez's Divan. By examining all forms of its presence in the Balkans, particularly in Bosnia, the authors conclude that various factors contributed to the spread of the Pandnameh in Bosnia. Those factors include the simple language of expression, lack of literary embellishments, a good reputation among Ottoman poets, as well as the book’s significant place in the Ottoman educational system and importance of Sufism in the Ottoman culture generally.