بررسي تطبيقي آراي مولوي و ابن‌عربي در باب احوال مشاهده و يقين

A Comparative Study of the Views of Rumi and Ibn Arabi on the State of Observation and Certainty

«مشاهده و يقين» از احوال عرفاني است. عارفان، شهودِ تجلي ‌ذات را مشاهده، و طمأنينة دل بر حقيقت اشياء را، بدون هيچ شك و ظني، يقين مي‌نامند. نگارندگان در اين پژوهش، به بررسي نوعِ تلقي ابن‌عربي و مولانا از احوال عرفانيِ مشاهده و يقين پرداخته‌اند؛ نيز انديشه‌ها، باورها و تجربه‌هاي مشترك و متفاوتِ اين دو انديشمندِ حوزة تصوف و عرفان اسلامي را در اين باب بازنموده‌اند. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي، مبتني بر تبيين وجوه اشتراك و اختلاف ساختاري و كلي است. براساس يافته‌هاي پژوهش، ابن‌عربي و مولوي مشاهده را در ارتباط با تجلّي به كار مي‌برند و بر آن‌اند كه منظور از مشاهده، مشاهدة تجلّيات حق است، نه خود حق؛ ولي ابن‌عربي بحثي متفاوت از مكاشفه نيز ارائه مي‌دهد و عقيده دارد مكاشفه از مشاهده بالاتر است. مولوي در توصيف مراتب اول و دوم يقين، دو وجهِ دانش و بينش را مطرح مي‌كند. هر دو انديشمند بر آن‌اند كه يقين چيزي است كه انسان در آن بر بصيرت و بينش باشد و حق‌اليقين زماني پديد مي‌آيد كه خداوند، عارف را در نفس‌الأمر و واقعِ حكمي واجب بر او و يا در خطاب به خود قرار دهد. ابن‌عربي مي‌كوشد در تبيين يقين‌شناسي، خارج از دايرة شريعت قدم برندارد؛ به همين علت است كه يقين در نظر او ارزشي ديني و عرفاني دارد كه شرط دستيابي به آن در گرو عبادت است.

‘Observation and certainty’is a mystical condition. Mystics observe the intuitions of manifestations and confidently call the proof of the truth of things, without any doubt (certainty). In this comparative study, the authors, while examining the type of Ibn Arabi and Rumi's perception of the mystical state of ‘observation’ and ‘certainty’, have revealed the common and different thoughts, beliefs, and experiences of these two scholars in the field of Sufism and Islamic mysticism. This study is based on the descriptive-analytical method, explaining the commonalities and structural and general differences. The results of the study show that Ibn Arabi and Rumi use observation in relation to manifestation. They believe that observation is about observing the manifestations of God, not God himself. However, Ibn Arabi presents a different discussion of revelation and believes that revelation is higher than observation. In describing the first and second levels of certainty, Rumi presents two aspects of knowledge and insight, and both thinkers believe that it is certain that man has some vision and insight. Moreover, the last point regarding ‘certainty’ is when God puts the mystic in the essence of the work and in the occurrence of a mandatory sentence. Ibn Arabi tries not to step outside the scope of Shari'a in explaining certainty. That is why, in his view, certainty has a religious and mystical value, the condition of which depends on worship.