بررسي درستي انتساب بحر المحبة في اسرار المودة في اسرار المودة به ابوالفتوح احمد يا ابوحامد محمد غزالي

Bahr ul- Mahabbah fi Asrar el-Mavaddah and Its Author, Abu ul-Futuh Ahmad or Abu Hamed Mohammad Ghazzali

بحر المحبة في اسرار المودّة ازجمله تفسيرهاي صوفيانه به زبان عربي است كه در آن، سورۀ يوسف همراه با برخي نكته‌ها، اشارات،‌ سخنان و حكايت‌هاي عرفاني، در ساختار و نثري ساده،‌ ادبي و دلنشين تفسير شده است. تاكنون به اين اثر، با وجود اهميت در تاريخ تفسيرهاي عرفاني سورة يوسف، چنانكه بايد توجه نشده است؛‌ به‌گونه‌اي كه تاكنون تصحيحي انتقادي از آن در دست نيست. همچنين ترديدهايي دربارة بحر المحبة وجود دارد كه يكي از مهمترين آنها مربوط به مؤلف اثر است. بحر المحبة متأثر از برخي دستنوشته ها و‌ فهرست‌هاي نسخ خطي و ديدگاه برخي نويسندگان متأخر، به احمد غزالي و گاه برادر بزرگترش محمد منسوب است. نوشتار پيش رو، براي نخستين‌بار درپي بررسي دقيق اين موضوع براي تأييد يا رد اين نسبت شكل گرفته است. استفاده از ديدگاههاي پژوهشگران پيشين دربارة آثار برادران غزالي، تحليل تطبيقيِ محتواي بحر المحبة با برجسته ترين و متناسب ترين آثار مسلّم برادران غزالي در تفسير و نيز با بهره مندي از روابط بينامتني ميان اثر و تفسيرهاي مشهور سورة يوسف در سده هاي متقدم ـ مانند انس‌ المريدين و روضة ‌المحبين، قصة يوسف و حدائق ‌الحقايق ـ نشان ميدهد كه اين اثر احتمالاً از هيچ‌يك از دو برادر غزالي نيست. به نظر ميرسد انتساب اين اثر به هريك از اين دو برادر به‌سبب شهرت و برجستگي غزاليها در ميان اهل علم و تصوف و اقبال عمومي به آنها باشد. اين نوشتار به روش كتابخانه اي از ميان روشهاي تحقيق كيفي و با شناخت و بررسي تطبيقي به نگارش درآمده است.

Bahr ul- Mahabbah fi Asrar el-Mavaddah is one of the Sufi commentaries in Arabic. In this text, Surah Yusuf has been interpreted in a simple and pleasant structure and prose. Also, it has some mystical points, allusions, speechs, and anecdotes from some great mystics or about them. This text is important, but we do not have any good revised and printed works from the manuscripts. This work has been known as a text by Abu ul-Futuh Ahmad or Abu Hamed Ghazzali as mentioned in some manuscripts and their indexes and some later writers’ views. The present article was written to prove the truth or falsity of this claim for the first time. According to the previous scholars’ views about Ghazali brothers’ works, as well as a comparative content analysis of Bahr ul- Mahabbah fi Asrar el-Mavaddah with the interpretations of Ghazali brothers’ most important and appropriate works, it could be concluded that this was incorrect. In other words, this work could not be from either of Ghazali's two brothers. We also used analysis of textual relationships between this work and the most comprehensive interpretations of Surah Yusuf in earlier centuries, namely Ons al-Muridin and Rawdat al-Muhebbin, Ghesseye Yusuf and Hadayegh al-Haghaegh. It seemed that the recognition of each of Ghazali's two brothers as the author of this work was due to their being prominence among the first scholars and Sufis. This article was written based on the content analysis method.