كاستي‌هاي عمدۀ ابيات رودكي مضبوط در نسخۀ خطي فرهنگ دانشنامۀ قدرخان

Major deficiencies of Rudaki verses in the manuscript of Qadar Khan encyclopedia

دانشنامه قدرخان، فرهنگ لغتي فارسي به فارسي است كه به قلم اشرف­ابن شرف ­المذكّر الفاروقي در سال 807ق تأليف شده است. از آنجا كه در اين فرهنگ شمار قابل توجهي از ابيات منسوب به­رودكي وجود دارد و هم­چنين برخي از ابيات آن مستقيما در ديوانهاي منتشر شده از رودكي در ايران و تاجيكستان تأثير داشته، لازم است يگانه ­نسخۀ خطّي آن از حيث كيفيت كلي اثر و نيز ابيات مضبوط در آن بررسي و نقد شود. نگارندگان با توجّه به اين مهم، يكايك شواهد اين فرهنگ را استخراج، و سپس به كاستي­ها و كمبودهايي پرداخته ­اند كه در ضبط ابيات به چشم مي­خورد و نهايتا انتساب ابيات را به­ رودكي بررسيده­اند. از يافته ­هاي اين پژوهش مي­توان به موارد زيادي از تصحيف و تحريف، ضبط­هاي آشفته، انتسابهاي نادرست و دستكاري در ضبط ابيات اشاره كرد؛ با وجود اين كاستي­ها، اثر بر خلاف نظر مصححان برجسته­ ديوان رودكي از جمله براگينسكي، ميرزايف، نفيسي و ...، كه از آن به ­عنوان منبعي دست اول در بازيابي اشعار رودكي بهره برده ­اند، ­منبعي كم كيفيت و دست دوم براي تصحيح و بازيابي اشعار رودكي است.

The encyclopedia of Qadar Khan, is a Persian to Persian lexicon written by Ashraf ibn Sharaf al-Mozakkar al-Faruqi in 807 AH. Since there is a considerable number of verses attributed to Rudaki in this lexicon, as well as some of his own verses, which has directly influenced the published Divans of Rudaki in Iran and Tajikistan, it is necessary to review and criticize the only existing manuscript of it in terms of the overall quality of the work and the registered verses of it. With this in mind, the authors have extracted each of the evidences in this lexicon, then addressed the shortcomings and deficiencies found in the registration of the verses and finally studied the attribution of the verses to Rudaki. The findings of this study can be attributed to many cases of misrepresentation, erroneous registrations, false attributions, and manipulation of registered verses. Despite these shortcomings, we have used the present work contrary to the opinion of editors of Rudaki's Divan, including Braginsky, Mirzayev, Nafisi, etc. who have used it as a first-rate resource in the recovery of Rudaki poems, which is a source of poor quality and second-rate to correct Rudaki poems.