تبيين جايگاه قابوس‌نامه در تاريخ اندرزنامه‌نويسي

اندرزنامه‌نويسي و تعليم در ادبيات، سنتي است كه سابقۀ آن به ايران باستان مي‌رسد. نقل تجارب عملي و حِكَم در قالب كلمات قصار، ضرب‌المثل و حكايات، در آن دوره به‌صورت گسترده رايج بوده است. اين ميراث گسترده به‌صورت‌هاي مختلف به دورۀ اسلامي منتقل شد و رفته‌رفته با عناصر اسلامي درآميخت و بنا بر اقتضائات اين دوران دچار تحولاتي شد. قابوس‌نامه يكي از اولين و مهم‌ترين متون اندرزنامه‌‌اي در ادبيات فارسي است كه در مسير اين انتقال و تحولات قرار دارد. اين مقاله در پي آن است تا با بررسي سبك و درون‌مايۀ قابوس‌نامه و مقايسۀ آن با اندرزنامه‌هاي پيشين و برخي اندرزنامه‌هاي معاصرش، آشكار كند اين اثر چه نسبتي با سنت اندرزنامه‌نويسيِ پيش و پس از خود دارد. بررسي‌ها نشان داد بر اساس تعلق خاطر آل زيار و نويسندۀ قابوس‌نامه به ايران باستان و آشنايي اين نويسنده با زبان پهلوي، اين اثر در سبك و محتوا، قرابت بسياري به سنت اندرزنامه‌نويسي پيشين دارد. برخلاف اين امر صبغۀ اسلامي آن در مقايسه با اندرزنامه‌هاي معاصرش اندك و دور از انتظار است. ازاين‌رو قابوس‌نامه حامل ميراث اندرزنامه‌‌اي پيشينيان در ادبيات فارسي است و مؤلفه‌ها و عناصر آن را در دوران اسلامي نمايندگي مي‌كند.