بررسي نقش قرائن در گوناگوني رهيافت‌هاي تفسيري با محوريت تفسير آيت الله صادقي‌ تهراني و عزّت دروزه

A Study of the Impact of Clues in the Variation of Tafsir-Oriented Approaches: Evidence from the Quran Tafsirs of Ayatollah Sadeqi Tehrani and Ezzat Daruzah

نگرشي تاريخي-تحليلي به سير پيدايش و تطوّر تفسير قرآن نشان‌دهندۀ گوناگوني رهيافت‌هاي تفسيري با ويژگي‌هاي مختلف مفسران است؛ به‌گونه‌اي كه ظهور پيوستۀ مفسران و ارائۀ تفاسير جديد، فهم آياتي از قرآن را به پديده‌اي متغير تبديل كرده است. پرسش درخور تأمل اين است كه منشأ اختلاف برداشت‌ها در فرآيند فهم قرآن چيست؟ به اين پرسش پاسخ‌هاي گوناگوني داده شده است؛ اين پاسخ‌ها عمدتاً با نص قرآن يا شخصيت مفسران ارتباط دارد، اما فرضيۀ اصلي اين نوشتار اين است كه يكي از عوامل مؤثّر در شكل‌گيري اختلاف‌نظرها در فهم و تفسير قرآن برخاسته از رويكرد مفسران نسبت به قرائن تفسيري است. ازآنجاكه آيت‌الله صادقي مفسر معاصر شيعي و محمد عزّت دروزه مفسر معاصر اهل‌سنت هردو در تفسير آيات الهي رويكردي اجتهادي دارند، لذا پژوهش حاضر به بررسي كاربست قرائن در فهم قرآن و نقش آن در دو تفسير «الفرقان في تفسير القرآن بالقرآن و السنّة» و «التفسير الحديث» پرداخته و نشان داده است كه تفاوت تفسيرها متأثّر از تفاوت ديدگاه مفسران نسبت به قرينه‌ها است.

The historical-analytical outlook of a survey of the emergence and evolution of Quran tafsirs indicate various hermeneutical approaches coupled with the interpreters' various qualifications and characters. It has been so effective that the coming of various interpreters and their modern tafsirs are followed by various and variable elements in appreciating the meanings of the Holy Quran. Now the noteworthy query is as follows: What is the source of the differences in understanding the Holy Quran? A wide range of answers have been given to this query. These answers are functions of the very text of the Holy Quran and/or the character of the Quran interpreters. However, the main hypothesis of this paper is that one of the causes of such discrepancies pertains to the differences of the interpreters over the differences that pertain to appreciation and tafsir of the Quran as emanating from the interpreters' approaches to the tafsir clues. As both Ayatollah Sadeqi Tehrani and the Sunni scholar Muhammad Ezzat Daruzah have adopted an ijtihad-based outlook to interpreting the Divine verses, the present paper draws upon Ayatollah Sadeqi Tehrani's book al-Furqan fi Tafsir al-Quran bi al-Quran wa al-Sunnah, and Daruzah's al-Tafsir al-Hadith. It indicates that various tafsirs emanate from the interpreters' approaches to the tafsir clues.