بررسي عملكرد، شاخصهاي رقابت و سودمندي اقتصادي الگوي كاشت مخلوط گياه دارويي سرخارگل (Echinacea purpurea Moench) و كنجد (Sesamum indicum L.) در شرايط اقليمي متفاوت استان مازندران

Investigation the yield, competitive indices and economical advantage of purple coneflower (Echinacea purpurea Moench.) and sesame (Sesamum indicum L.) intercropping pattern in different climate conditions of Mazandaran province

هدف پژوهش حاضر ارزيابي واكنش گياه دارويي سرخارگل (Echinacea purpurea Moench.) در كشت مخلوط با كنجد (Sesamum indicum L.) به تغييرات خرداقليمي استان مازندران بود. آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو منطقه سيمرغ و سوادكوه استان مازندران در سال زراعي 1394 اجرا شد. تيمارها شامل تككشتي سرخارگل، 75% سرخارگل+25% كنجد، 50% سرخارگل+50% كنجد، 25% سرخارگل+75 كنجد و تككشتي كنجد بود. در اين پژوهش، برخي شاخصها نظير نسبت برابري زمين (LER) و سودمندي مالي (MAI) كشت مخلوط و ضريب غالبيت (A) و افت يا افزايش عملكرد واقعي (IYA or LYA) دو گونه گياهي بر اساس عملكرد دانه كنجد و زيستتوده سرخارگل ارزيابي شد. تجزيه آماري داده‌هاي آزمايش با استفاده از نرمافزار SAS و مقايسه ميانگين‌ها براي صفات مورد ارزيابي به‌روش آزمون چند دامنهاي دانكن در سطح احتمال پنج درصد انجام شد. يافته‌ها: در اين پژوهش، تككشتي سرخارگل در منطقه سوادكوه از حداكثر توليد (3631 كيلوگرم در هكتار) برخوردار بود كه در مقايسه با منطقه سيمرغ حدود هفده درصد افزايش نشان داد. همچنين، كشت مخلوط 75% سرخارگل+25% كنجد از عملكرد اقتصادي مشابهي در دو منطقه برخوردار بود و حداقل توليد اقتصادي به تككشتي كنجد در منطقه سوادكوه (1716 كيلوگرم در هكتار) تعلق داشت. با توجه به شاخصهاي رقابتي دو گونه، سرخارگل (Apc) و كنجد (Ase) در گسترهي عددي بين 0/16-0/02 Apc=و 0/26-0/10 =Ase به ترتيب در منطقه سوادكوه و سيمرغ گونه غالب بودند. با توجه به افت شديد حداقل دما و رطوبت نسبي اقليم سوادكوه در مقايسه با منطقه سيمرغ طي فصل رشد، شاخص غالبيت سرخارگل مؤيد برخوراري گياه از بهترين شرايط محيطي و به تبع آن افزايش تجمع ماده خشك در اين منطقه مي‌باشد. علاوهبر اين، حداكثر شاخص عملكرد واقعي سرخارگل به كشت مخلوط 50% سرخارگل+50% كنجد در منطقه سوادكوه (0/23=AYLpc) تعلق داشت و افت عملكرد واقعي آن در آرايش كاشت 25% سرخارگل+75% كنجد در منطقه سيمرغ (0/14-=AYLpc) مشاهده شد. همچنين، حداكثر افزايش عملكرد واقعي كنجد به كشت مخلوط 25% كنجد+75% سرخارگل در منطقه سيمرغ (26/0AYLse=) تعلق داشت. نتايج بيانگر آن است كه تركيبهاي مختلف كشت مخلوط در يك گروه آماري افزايش بيش از هفت درصدي نسبت برابري زمين را در مقايسه با تككشتي گونهها موجب گرديدند و كشت مخلوط 75% سرخارگل+25% كنجد از بالاترين شاخص سودمندي مالي كشت مخلوط (1823=MAI) برخوردار بود. نتيجه‌گيري: در مجموع، نتايج بيانگر تأثيرپذيري كشت مخلوط از شرايط خرداقليمي دو منطقه بود. بر اين اساس، كنجد و سرخارگل با سهم 25 و 50 در كشت مخلوط بهترتيب در مناطق سيمرغ و سوادكوه از توانايي رقابتي بالاتري برخوردار بودند.

The aim of this experiment was to evaluate the response of purple coneflower (Echinacea purpurea Moench) medicinal plant intercropped with sesame (Sesamum indicum L.) to Mazandaran microclimate differences. The experiment was carried out in a randomized complete block design with three replicates in Simorgh and Savadkooh regions of Mazandaran province during growing season of 2015. The treatments consisted of sole cropping of purple coneflower (Pc), 75% Pc+25%sesame (Se), 50% Pc+50% Se, 25% Pc+75% Se and sole cropping of Se. Some indices such as land equivalent ratio (LER) and monetary advantage (MAI) of intercropping and actual yield loss or increases (AYL) and aggressivitty (A) of two plant species were evaluated based on sesame seed yield and purple coneflower biomass. The statistical analysis of experiment data was performed by using SAS software and mean comparison of evaluated traits was done by Duncan multiple rang test at 5% level of probability. Results: In this current experiment, the purple coneflower sole cropping in the Savadkooh region had the highest economical yield (3631 kg ha-1) with around 17% increases as compared to the Simorgh region. Also, the 75% purple coneflower+25%sesame intercropping had the same economical yield in two regions and the minimum economical yield was belonged to sesame sole cropping in the Savadkooh region (1716 kg ha-1). According to competitive indices of two species, purple coneflower (Apc) and sesame (Ase) at the range of Apc=0.02-0.16 and Ase=0.10-0.26 were the dominant species in the Savadkooh and Simorgh regions, respectively. Regarding to temperature and relative moisture severity decreases in the Savadkooh as compared to the Simorgh region during growth season, purple coneflower had a higher aggressivitty and dry matter accumulation because of the optimum environmental conditions. Furthermore, the highest purple coneflower actual yield index was belonged to 50% Pc+50% Se in the Savadkooh region (AYLpc=0.23) while actual yield loss was observed in 25% Pc+75% Se planting pattern in the Simorgh region (AYLpc=-0.14). Also, the most sesame actual yield index (AYLse=0.26) was belonged to 25% Se +75% Pc intercropping. The results indicated that different intercropping were grouped in the same statistical category and showed up to 7% increases in land equivalent ratio as compared to sole cropping. Also, the 25% Se +75% Pc planting pattern had the highest monetary advantage index (MAI=1823). Conclusion: In conclusion, results indicated that the intercropping influenced by two regions microclimate differences. Accordingly, sesame and purple coneflower in 25 and 50 proportion in the intercropping had the best competitive potential in the Simorgh and Savadkooh regions, respectively.