شيوه هاي ترغيب در غزليات عطار باتكيه بر نظريۀ «فرايند ارتباط كلامي» رومن ياكوبسن

رومن ياكوبسن از برجسته ترين نظريه پردازان فرماليسم روسي در نظريۀ الگوي ارتباط كلامي خويش اعلام كرد هرگونۀ ارتباط كلامي بين راوي و روايت شنو (مخاطب) بر وجود شش عاملِ فرستنده، گيرنده، مجراي ارتباطي، تماس، رمز و موضوع استوار است. يكي از نقش هاي ارتباطي در الگوي اخير، «نقش ترغيبي» است. جهت گيري پيام در نقش ترغيبي به سوي مخاطب است و گوينده ميكوشد تا با كاربرد جمله هاي امر و نهي و منادا، با مخاطب ارتباط برقرار كند. در غزليات عطار، در جايگاه گونه اي متنِ داراي ارتباط كلامي، با تكيه بر الگوي ياكوبسن سه نقش ترغيبي در محورهاي «پيام، درونمايه و مخاطب» ديده ميشود؛ به گونه اي كه در وراي هريك از محورهاي نامبرده، شاعر با استفاده از ابزارهاي زباني به ترغيب پيامي در مخاطب ميپردازد. اين مقاله به شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و با بهره گيري از منابع كتابخانه اي به بررسي شيوه هاي اخلاق ترغيبي و محورهاي آن در غزليات عطار براساس نظريۀ ارتباط كلامي رومن ياكوبسن ميپردازد. نتايج پژوهش نشان ميدهد كه ترغيب در غزليات عطار جايگاه ويژه اي دارد و درون مايه هاي نقش ترغيبي بيشتر در سه محورِ ديني و حكمي، اجتماعي و فرهنگي نمود يافته است؛ شاعر در پس اين نقش ها به ترغيب موضوعاتي مانند ترك دنيا، دوري از ريا و شادماني و... ميپردازد. علاوه بر رعايت امتيازات و آرايه هاي كلامي، كه ارزش ادبي فراواني براي اين اثر آفريده است، كاربست مناسب و پربسامد ترغيب، در جايگاه يك شيوة آموزشي، بر غناي تعليمي غزليات عطار افزوده است.

no abstract