پديد آورندگان :
رئيسي منفرد، اسماء دانشگاه هرمزگان - دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي - گروه علوم و مهندسي باغباني، بندرعباس، ايران , ياوري، عليرضا دانشگاه هرمزگان - دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي - گروه علوم و مهندسي باغباني، بندرعباس، ايران , مرادي، نوازاله دانشگاه هرمزگان - دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي - گروه منابع طبيعي، بندرعباس، ايران
كليدواژه :
اكوتيپ , اهلي سازي , تجزيه كلاستر , تنوع ريخت شناسي , مريم گلي خليجي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: مريم‌گلي خليجي (Salvia santolinifolia Boiss.) گياهي چندساله و معطر از خانواده نعناع مي‌باشد كه به‌صورت خودرو در جنوب ايران مي‌رويد. اهالي بومي از اين گياه در درمان بواسير، چربي خون بالا، التهاب و اسهال استفاده مي‌كنند. با توجه به اينكه مريم‌گلي خليجي پراكنش محدودي در كشورمان دارد و از طرف ديگر، مردم به صورت گسترده‌اي از رويشگاه‌هاي طبيعي اقدام به برداشت بي‌رويه آن مي‌نمايند و نيز با توجه به خشكسالي اخير، توجه خاص و روزافزون به حفظ ذخاير توارثي اين گياه بيش از پيش احساس مي‌شود. در پژوهش حاضر، تنوع مورفولوژيكي برخي از اكوتيپ‌هاي مريم‌گلي خليجي در استان هرمزگان براساس صفات رويشي و زايشي با هدف تعيين برنامه‌هاي اصلاحي و بررسي پتانسيل‌هاي اين گياه در رويشگاه طبيعي جهت تدوين گام‌هاي اهلي‌سازي آن مورد ارزيابي گرفته است.
مواد و روش‌ها: در اين پژوهش، به منظور بررسي تنوع ژنتيكي برخي از اكوتيپ‌هاي گياه دارويي مريم‌گلي خليجي با استفاده از نشانگرهاي مورفولوژيكي، تعداد 120 ژنوتيپ متعلق به چهار اكوتيپ از اين گياه در استان هرمزگان در مرحله گلدهي در زمستان سال 1396 و بهار سال 1397 انتخاب و جمع‌آوري شد. جهت بررسي صفات ظاهري، 20 صفت رويشي و زايشي مهم از نظر اصلاحي از قبيل ارتفاع گياه، طول و عرض برگ، وزن خشك، تعداد انشعاب از قاعده، تعداد گل‌آذين، طول گل‌آذين و تعداد گل در گل‌آذين در قالب طرح آشيانه‌اي مورد بررسي قرار گرفت. داده‌ها با استفاده از نرمافزارهاي آماري SAS، R و SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند و به-منظور گروه‌بندي اكوتيپ‌ها، تجزيه خوشه‌اي به روش Ward و تجزيه به عامل‌ها با استفاده از روش چرخش وريماكس انجام شد.
يافته‌ها: نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه در بين چهار اكوتيپ مريم‌گلي خليجي از نظر صفاتي مانند ارتفاع گياه، قطر تاج پوشش، تعداد انشعاب از قاعده، تعداد انشعاب فرعي، طول و عرض برگ و طول گل‌آذين در سطح احتمال 1 درصد و قطر ساقه اصلي در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معني‌داري وجود داشت. شاخص‌هاي تنوع ژنتيكي جهت تخمين تنوع درون اكوتيپ شامل مارگالف، شانون- وينر و سيمپسون نشان داد هر چهار اكوتيپ از تنوع درون اكوتيپي بالايي برخوردار بودند. در بين 120 ژنوتيپ مورد بررسي، تعداد انشعاب از قاعده، قطر تاج پوشش (سانتي‌متر)، تعداد انشعابات گلدار، وزن خشك (گرم) و وزن تر (گرم) به ترتيب با مقادير 58/25 ،50/11 ،49/64 ،48/54 و 47/43 درصد داراي بيشترين تنوع بودند. بيشترين ميزان ارتفاع بوته در اكوتيپ سيرمند، بيشترين قطر تاج پوشش گياه و تعداد انشعاب از قاعده در اكوتيپ قطب‌آباد، بيشترين ابعاد برگ در دو اكوتيپ سيرمند و قطب‌آباد و بيشترين طول گل‌آذين در اكوتيپ دو راهي ميمند بودند. نتايج ضرايب همبستگي ساده صفات نشان دهنده وجود همبستگي‌هاي مثبت و منفي معني‌دار بين برخي از صفات مهم بود. در تجزيه به عامل، شش عامل اصلي شناسايي شد كه اين شش عامل 44/68 درصد از كل تغييرات بين داده‌ها را توجيه كردند. تجزيه كلاستر، چهار اكوتيپ را به دو گروه مستقل تقسيم كرد؛ به‌طوري‌كه دو اكوتيپ سيرمند و دو راهي ميمند در يك گروه و دو اكوتيپ آبماه و قطب‌آباد در گروه ديگر قرار گرفتند.
نتيجه‌گيري: نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد در بين اكوتيپ‌هاي مورد بررسي از نظر ويژگي‌هاي مورفولوژيكي تنوع قابل ملاحظه‌اي وجود داشت كه نشان دهنده پتاسيل ژنتيكي بالا در بين آنها در استان هرمزگان به‌عنوان يكي از مراكز پراكنش آن در ايران مي‌باشد. از اين‌رو متخصصين اصلاح گياهان دارويي با شناسايي ظرفيت ژنتيكي صفات مرتبط با اهداف اصلاحي مهم اين گونه مي‌توانند اقدام به جمع‌آوري ذخاير توارثي مورد نياز نمايند تا از اكوتيپ‌هاي برتر شامل سيرمند و دو راهي ميمند در پروژه‌هاي اهلي‌سازي و اصلاحي به منظور ايجاد ارقام مرغوب و مطلوب متناسب با نياز صنايع مختلف استفاده كنند.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: Salvia santolinifolia Boiss. is a perennial and aromatic plant which belongs to Lamiaceae family and grows wild in south of Iran. It is used indigenously for various purposes including hemorrhoid, hypertension, anti-inflammatory and anti-diarrhea treatments. Due to the drought stress of recent years and the limited spread as well as extensive harvesting of S. santolinifolia from natural habitats, conservation of its germplasm is too important. In current study, genetic diversity of some wild populations of S. santolinifolia grown in Hormozgan province was studied based on morphological markers for use in breeding programs and potential assessment of this plant in natural environment.
Materials and methods: In order to study the diversity of morphological and functional traits of different ecotypes in Hormozgan province, 120 genotypes belong to four ecotypes (including Abmah, GhotbAbad, Dorahi-Meymand and Sirmand) were collected in a nested design at flowering stage in winter and spring of 2018. 20 vegetative and reproductive characteristics such as plant height, plant width, leaf length, leaf width, branch number, number of flowering branches and inflorescence length were investigated. Data were analyzed using SAS, R and SPSS softwares. For cluster analysis, the cluster analysis was performed by input method and factor analysis was done using the Variomax rotation method.
Results: The results of variance analysis showed that significant differences (p≤0.01, 0.05) were found among the studied S. santolinifolia ecotypes for studied traits. Some morphological characteristics such as plant height, diameter of canopy, branch number, subdivision number, leaf length, leaf width and inflorescence length were significant at 1% probability level. The main stem diameter was significantly different at the 5% probability level. Genetic diversity indices such as Margalef, Shannon-Weiner and Simpson for estimating diversity within ecotypes in S. santolinifolia revealed that all four ecotypes had high diversity within ecotypes. The branch number (58.25%). diameter of canopy (50.11%), number of flowering branches (49.64%), dried weight (48.54%) and fresh weight (47.43%) had the highest diversity among studied ecotypes. The highest plant height was in Sirmand ecotype, the highest diameter of canopy and branch number were in GhobAbad ecotype, the highest leaf length and leaf width were showed in Sirmand and GhobAbad ecotypes and finally, the highest inflorescence length was in Dorahi-Meymand ecotype. The correlation coefficients between evaluated traits showed significant positive and negative correlations between some important traits. PCA analysis results demonstrated that studied characteristics divided in 6 groups which justified 68.44% of the total variance. Cluster analysis divided the four ecotypes into two independent groups. The two ecotypes of Abmah and Qotbabad were in one group, while Sirmand and Meimand ecotypes were in another group.
Conclusion: The findings of this study showed that there is high morphological diversity among the wild growing S. santolinifolia ecotypes in Hormozgan province which can be very valuable for use in breeding programs in order to create high quality and desirable food industries and the medicine was used.
