مواضع فقها در قبال تصويب و اجراي قانون خدمت نظام اجباري (با تاكيد بر مواضع شهيد مدرس و حاج آقا نورالله اصفهاني) (1294-1320ش)

The viewpoint of the religious scholars for the approval and implementation of the conscription (With emphasis on votes Martyr Modarres and Haj Aqa Noorollah Esfahani) (1915-1941)

نظام اجباري به تقليد از اروپا و در راستاي تقويت بنيه دفاعي و ايجاد ارتشي قدرتمند در دوران قاجار، وارد نظام حقوقي ايران شد. البته نحوه برخورد فقيهان با تصويب و اجراي قانون خدمت نظام اجباري متفاوت بوده است؛ تصويب قانون خدمت نظام اجباري با موافقت و بلكه حمايت فقهايي از جمله امام جمعه خويي و مدرس همراه بود، ولي در اجراي آن، ظاهرا مخالفت هايي توسط برخي از فقيهان، از جمله حاج آقا نورالله اصفهاني و ميرزا صادق تبريزي رخ داد. همين امر اين پرسش را مطرح مي كند كه موضع فقهاي اماميه در قبال موضوع مذكور، چه بود و چه ادله فقهي در خصوص آن ارايه مي شد. اين مقاله در جهت پاسخ به اين سوال، با شيوه اي توصيفي تحليلي به بررسي موضوع پرداخته و به اين نتيجه رسيد كه علما از جهت شرعي هيچ مخالفتي با خدمت نظام اجباري نداشتند، بلكه اصولا حامي تصويب و اجراي آن بودند. مخالفتي كه توسط برخي علما در مرحله اجراي نظام اجباري گزارش شده، با اهدافي همچون مبارزه با سياست هاي ضدديني رضاشاه در پوشش نظام اجباري و هماهنگ ساختن مردم عليه وي بوده است. ناآشنايي مردم با نظام جديد، تسلط بر ارتش و به كارگيري آن در اهداف ضدديني توسط رضاشاه، برخورد خشن و نامناسب ماموران سربازگيري و فساد افسران ارتش از جمله دلايل ديگر مخالفت فقهاي اماميه با خدمت نظام اجباري بوده است.

During the Qajar era, conscription entered the Iranian legal system, in imitate Europe in order to strengthen the defense and build a strong army. The operation of Religious scholars with conscription’s approval and implementation were different; most scholars including the Imam Jome Khuee and Martyr Moddares was Agree and also support the Approval of conscription’s law. But some scholars including Haj Aqa Noorollah Esfahani and Mirza Sadiq Tabrizi apparently disagree with Implementation of this law. These two different positions raise the question: what was the view of the Religious scholars towards this law and what jurisprudential reasons did they have. This article for responding this question investigate this issue with an analytical and descriptive method and concludes that Religious scholars didn’t have any religious disagreement with conscription but they also supported its approval and implementation. But the disagreement by some scholars that has been reported during the implementation of this system, was aimed at combating Reza Shah's anti-religious policies by cover of conscription and coordinate people against him. People's unfamiliarity with the new system, Reza Shah's mastering on the army and using it for anti-religious purposes, are the other reason of religious scholars' disagreement.