تحليلي بر معمّاي عدد هفتاد و پنج گزاره اخلاقي در حديث عقل و جهل

فاقد عنوان لاتين

حديث عقل و جهل از جمله احاديث مهم اخلاقي و تربيتي است كه به بيان لشكريان عقل و جهل تحت عنوان فضايل و رذايل پرداخته است؛ از اين رو مي‌تواند به عنوان سند و منشور اخلاق و تربيت امام صادق (عليه السلام) نام گذاري گردد؛ اما نكتة مهم حديث اين است كه تعداد سربازان عقل و جهل كه در متن روايت بيان‌شده بيش از عدد هفتادوپنج است كه در ابتداي روايت به آن تصريح‌شده است، چنانكه برخي نقل‌ها، تعداد سربازان عقل و جهل را بالغ‌بر 78، 80،81، 82 يا 83 ذكرنموده‌اند. لذا در اين خصوص ديدگاه شارحان بزرگ با يكديگر مختلف بوده است. چنانكه ميرداماد در ميزان عدد 75دچار سهو شده و ملاصدرا شيرازي نيز اظهار ناتواني بر فهم عدد 75 نموده است اما در مقابل برخي شارحان بزرگ حديث از جمله؛ شيخ بهايي، فيض كاشاني، شريف شيرازي با استناد به برخي واژگان در متن روايت، قائل به ترادف معنايي بوده و علت آن را سهو راويان يا ناسخان يا معاني قريبه و خفيّه دانسته‌اند و برخي ديگر از جمله؛ ملاصالح مازندراني، ملاخليل قزويني، علامه مجلسي به عدم ترادف معنايي قايل گشتند. مقاله حاضر ضمن بيان ديدگاه‌هاي مختلف شارحان و تجميع منابع حديثي به معرفي و تبيين گزاره‌هاي اخلاقي و نقد آنها پرداخته‌است و معتقد است با توجه به اختلاف منابع و نُسخِ، گزاره‌هاي اخلاقي فراتر از توجيه ترادف معنايي است و در مازاد بر عدد 75 سرباز عقل و جهل سهو از ناحيه امام (عليه السلام) [به خاطر مقام عصمت]، ناسخان و راويان [به خاطر وثاقت و ضابط بودن] صورت نگرفته‌است لذا نظريه عدم ترادف معنايي قابل قبول است؛ زيرا روايت عقل و جهل در صدد بيان مفهوم عدد، بيان كثرت و امهّات گزاره‌هاي اخلاقي و تربيتي تحت دو عنوان كلي عقل و جهل و خير و شر است.

فاقد چكيده لاتين