بررسي فيتوشيميايي و بهبود عملكرد اسانس گياه دارويي Cuminum cyminum L. با محلول‌پاشي فعال‌كننده‌ي متابوليك پلورامين و تنظيم‌كننده رشد بيواكس تحت شرايط ديم

گياه دارويي زيره سبز (Cuminum cyminum L.) سرشار از متابوليت‌هاي ثانويه، داراي ارزش اقتصادي فراوان و تنها زيره زراعي در ايران است. در اين تحقيق به منظور ارزيابي تاثير محلول‌پاشي محرك رشد پلورامين و بيواكس بر اين گياه در شرايط ديم، آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه شهيد مدني آذربايجان (1396 و 1397) اجرا شد. فاكتورهاي آزمايش شامل محلول‌پاشي پلورامين در غلظت‌هاي صفر، 2/5 و 5 گرم در ليتر و بيواكس در سطوح صفر، 5 و 10 ميلي‌ليتر در ليتر بودند. اسانس توسط دستگاه كلونجر با روش تقطير با آب، استخراج و توسطGC-MS آناليز گرديد. تاثير محلول‌پاشي پلورامين بر وزن هزار دانه، تعداد دانه در چتر و بازده اسانس و اثر محلول‌پاشي بيواكس بر ارتفاع گياه، تعداد دانه در چتر و درصد و عملكرد اسانس معني‌دار بود. اثر متقابل فاكتورهاي آزمايشي نيز بر تعداد دانه در چتر، درصد و عملكرد اسانس معني‌دار گرديد. مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه بالاترين درصد و عملكرد اسانس با اختلاف معني‌داري به محلول‌پاشي 10 ميلي‌ليتر در ليتر بيواكس تعلق داشت؛ بعد از آن، محلول‌پاشي 2/5 گرم در ليتر پلورامين، بالاترين درصد اسانس را توليد نمود. عمده‌ترين تركيبات شناسايي شده در همه تيمارها، شامل 3-كارن-10-آل ، پارا-سيمن، پي-كوميك آلدئيد، گاما-ترپينن، بتا-پينن و 2-كارن-10-آل بود. بيشترين مقدار تركيب 3-كارن-10-آل با محلول‌پاشي 5 گرم در ليتر پلورامين و 5 ميلي‌ليتر در ليتر بيواكس به‌دست آمد؛ يعني محلول‌پاشي همزمان، باعث افزايش اين تركيب شد. بيشترين مقدار پار-اسيمن، گاما-ترپينن و بتا-پينن با محلول‌پاشي 10 ميلي‌ليتر در ليتر بيواكس و كم‌ترين ميزان اين تركيب با محلول‌پاشي 5 گرم در ليتر پلورامين و 5 ميلي‌ليتر در ليتر بيواكس به‌دست آمد. در مجموع نتايج نشان داد كه محلول‌پاشي محرك رشد پلورامين و بيواكس مي‌تواند عملكرد و تركيب‌هاي موجود در اسانس زيره سبز را تحت شرايط ديم بهبود دهد.