متن و زمينۀ آن: تحليل گفتمان انتقاديِ برنامۀ سوم عمراني (1346 - 1341) براساس مونوگرافي بالدوين

گرچه در سال ­هاي اخير تحليل متون توسعه كشور براساس رويكردهاي گفتماني رايج شده است، اما تحليل زمينه­ هاي اجتماعي اثرگذار بر توليد اين متون به همان اندازه موردتوجه قرار نگرفته است. باتوجه به اين­كه براساس نظريه گفتمان تفسير يك متن مستلزم تفسير روابط ميان زمينه و متن است، هدف نوشتار حاضر اين بود كه متن برنامه سوم عمراني كشور را با استفاده از رويكرد تحليل گفتمان انتقادي فركلاف تفسير كند و زمينه ­هاي فرهنگي و سياسيِ اثرگذار بر توليد متن برنامه مذكور را براساس مونوگرافي بالدوين تحليل كند. نوشتار حاضر باتوجه به روش تحليل گفتمان انتقادي، نظم گفتماني حاكم بر متن برنامه عمراني سوم را ”نظم گفتمان برنامه­ريزي و توسعه“ نام ­گذاري كرد كه ”گفتمان برنامه­ريزي متمركز فردگرا“ و ”گفتمان توسعه اقتصادي رشدمحور“ به­مثابه گفتمان­هاي مسلط در آن برنامه محسوب مي­شوند و ”گفتمان برنامه­ريزي غيرمتمركز مشاركتي“ و ”گفتمان توسعه اقتصادي توزيع­محور“ را مي­توان به ­عنوان گفتمان­ هاي رقيب شناسايي كرد. تفسير زمينه فرهنگي و سياسيِ متن برنامه نشان داد كه تدوين متن مذكور بيش از آن­كه از يك فرايند علمي–عقلاني و فارغ از ايدئولوژي­ تبعيت كند، متأثر از صورت­بندي­هاي ايدئولوژيكي–گفتماني، در پي حفظ روابط خاصي از قدرت اجتماعي از طريق متن اين برنامه است.

Although interest in the discourse analysis of national development policies and plans has been growing in recent years; however, little attention has been paid to the context in which these texts are articulated. This article, by supposing essential relationships between text and its context, aimed to interpret the third development plan of Iran and to analyze the social context of the plan according to Baldwin’s monography and the method of the Critical Discourse Analysis (CDA). The article identified “the order of discourse of planning and development” as a joint around which two dominant discourses including (i) “individually centralized planning discourse” and (ii) “growth-based development discourse” are articulated. In addition, “a participatory decentralized planning discourse” and “a distribution-based development discourse” have been identified as competing discourses in relation to the first two discourses. Finally, the article by analyzing the political and cultural context of the plan showed that the production of the plan as a text, instead of following a rational-scientific process, has mainly been influenced by ideological-discursive formulations seeking to maintain specific relation of power among key actors and geographical spaces through text