آناليزهاي پتروگرافي مقاطع نازك سفاله اي گونۀ منقوش بدون لعاب دوران اسلامي جزيرۀ قشم

The Petrographic Analysis of Thin Sections on the Non-Glazed Painted Pottery Ceramics of Islamic Era in Qeshm Island

موقعيت جغرافيايي جزيرۀ قشم در سواحل شمالي خليج‌فارس و دهانۀ تنگۀ هرمز و قرارگرفتن آن در مسير راه‌هاي ارتباطي از ديرباز سبب رونق ارتباطات گستردۀ تجاري با ديگرمناطق، به‌ويژه با جنوب خليج‌فارس شده‌است. طي دو فصل بررسي‌هاي باستان‌شناختي جزيرۀ قشم كه در سال‌هاي 1385 و اسفند 1390 و فروردين 1391 انجام‌گرفته است؛ درمجموع 161 محوطۀ باستاني شناسايي شد و تعداد قابل‌ملاحظه‌اي از سفالينه‌هاي گونۀ منقوش بدون‌لعاب به‌دست آمد كه ازنظر جايگاه و سيرتحول حائز اهميت هستند. اين گونه‌سفال داراي پراكندگي گسترده‌اي در سواحل شمالي و جنوبي خليج‌فارس بوده و به‌نظر مي‌رسد توليد آن در طول دوران اسلامي در سرتاسر سواحل شمالي و جنوبي خليج‌فارس رواج‌داشته و به يكي از كالاهاي اصلي براي تجارت تبديل‌شده‌است، اما مطالعات باستان‌شناختي بيشتر برحوضۀ جنوبي خليج‌فارس متمركز بوده است و اطلاعات باستان‌شناسان از حوضۀ شمالي موردي، پراكنده و ناكافي است؛ لذا درراستاي شناخت و معرفي اين گونۀ كمتر شناخته شده در ايران و با هدف كاني‌شناسي آن، 14 نمونه جهت بررسي‌هاي ميكروسكوپي انتخاب و نمونه‌ها با روش آناليز مقاطع‌نازك پتروگرافي و با استفاده از ميكروسكوپ پلاريزان نوري بررسي شد. مطالعات ميكروسكوپي انجام‌شده تلاشي‌بود براي پاسخ‌گويي به پرسش‌هايي هم‌چون: سفال‌هاي منقوش بدون لعاب جزيرۀ قشم از نظر كاني‌شناسي داراي چه ويژگي‌هايي هستند؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هايي از نظر كاني‌ها در ميان نمونه‌هاي آزمايش‌شده وجود دارد؟ و كيفيت و ميزان پخت سفال‌ها چگونه است؟ در بررسي و مطالعۀ مقاطع‌نازك مشخص‌شد باتوجه به اين‌كه جزيرۀ قشم ازلحاظ جايگاه زمين‌شناسي در پهنۀ ساختاري زاگرس چين‌خورده جاي‌گرفته است؛ در آن واحدهاي رسوبي كربناته و ماسه‌سنگي رخنمون دارد. اجزاي پركنندۀ قطعات با منشأ آذرين و رسوبي با اجزاي مشابه مي‌باشد. متداول‌ترين كاني در ساختار نمونه‌ها كوارتز است و تمامي نمونه‌ها به جز يك نمونه grog دارند، اما وجود برخي كاني‌ها و سنگ‌هاي متفاوت در نمونه‌ها قابل‌توجه مي‌باشد. علاوه‌برآن تمامي نمونه‌ها داراي ساختاري مشابه و داراي بافت پورفيري مي‌باشند. در رنگ تمامي نمونه‌ها از اكسيد آهن استفاده شده است و پخت غالب سفال‌ها در حدود 800 درجۀ سانتي‌گراد و به‌حد كافي بوده‌است.

Qeshm Island is located in the northern coast of the Persian Gulf in the estuary of it in the span of Hormouz channel and its location on the communication routes have long affluence extensive commercial communications with other areas. During Archeological surveys were carried during two seasons in 2007 and 2012 by Ali Reza Khosrowzadeh were identified 161sites and a considerable number of marked potteries too which they are important. This type has a wide distribution in the northern and southern coasts of the Persian Gulf and appears to have spread throughout the northern and southern coasts of the Persian Gulf during Islamic times. But most of archaeological researches have been concentrated on the south of the Persian Gulf and archaeological information from the northern area is scattered and inadequate. Therefore, in order to identify and introduce this lesser known type of Pottery in Iran and for its mineralogical purpose14 sampled unglazed painted potteries were selected for microscopic examination and the samples were analyzed by thin section petrographic analysis using polarizing light microscope. The microscopic studies were an attempt to answer the questions: What are the mineralogical characteristics of Qeshm Island potteries? What are the similarities and differences in minerals among the tested samples? how is the quality and amount of making potteries? Considering Qeshm is located in the Zagros structural zone due to its geological location that saws the carbonate sedimentary and sandstone. These characteristics correspond with the findings of the potteries from Qeshm. The most common mineral in the sample structure is quartz and all samples have but one sample of grog, but some different minerals and rocks are remarkable in the samples. Furthermore, all the pottery samples have the same structure and porphyry texture. Iron oxide was used in the color of all samples. The most potteries are baked at a temperature of about 8000C. So most of them have enough baking.