بررسي مسجد جامع بروجرد؛ نكاتي درباره طراحي و ساخت بناهاي دوره سلجوقي

مسجد جامع بروجرد واقع در استان لرستان به‌همراه گنبدخانه‌اش (تاريخ‌گذاري به سال 533-539 ق/1139-1145 م) از بناهاي مهم دورۀ سلجوقي به شمار مي‌رود. درراستاي يك مجموعۀ برنامه تحقيقاتي و مستندنگاري معماري، از گنبدخانۀ اين مسجد يك طرح جامع ليرز اسكن سه بعدي تهيه شد. در اين فرايند، طرح‌هاي پلان و مقاطع بنا با دقت ترسيم شده است؛ در اين طرح‌ها شكل حقيقي خطوط بنا بدون ايدئال‌گرايي نشان داده مي‌شود. حال با توجه به شواهد تاريخي لرزه‌نگاري اين منطقه، اهميت كاربرد ليزر اسكن به‌عنوان مبنايي براي مسائل مربوط به برنامه‌هاي حفاظتي و مرمتي در آينده روشن است. مستندات برداشت‌شده به‌وسيلۀ ليزر اسكن در پژوهش حاضر، نقش زيرساخت را براي بررسي ساختار گنبدخانه، با جزئيات بيشتري نسبت به اطلاعات پيشين، آشكار مي‌سازد. به‌عنوان نتيجه‌گيري مي‌توان به چشم‌پوشي‌هاي قابل توجه در سيستم اندازه‌گيري درهنگام ساخت بناي اوليه اشاره كرد. با اين وجود، امكان استفاده از اين واحدهاي اندازه‌گيري در اين سيستم به‌عنوان يك واحد اندازه‌گيري شاخص مورد بررسي قرار گرفته است. نتيجۀ اين بررسي مجموعه‌اي از تناسبات خشن را شامل مي‌شود؛ اگرچه واضح است كه فضاي داخلي بنا تغييرات فراواني كرده و همچنين پوسته امروزي گنبد بازسازي شده است. مستندنگاري‌هاي جديد اين احتمال را مي‌دهد كه گنبدخانه مسجد بروجرد هرگز به‌عنوان يك گنبد دو پوسته طراحي نشده بود، زيرا به‌عنوان يك گنبد يك پوسته در مقطع داخلي امروزي, از نظر زيبايي‌شناسي ظاهر رضايت‌بخشي را ارائه مي‌داده است.

The Great Mosque of Borujerd (Loristan) with its dome hall (dated 533-39 HQ/1139-45 AD) counts among the important monuments of the Saljuq period. It was object to a campaign of architectural documentation during which a complete 3D laser scan of the dome hall was produced. On this basis, exact ground plan and sections of the building were drawn, which depict its true shape without idealizing. Considering the seismic history of the place, the use of laser scanning as a basis for future conservation and restoration issues is obvious. In the present study, the laser scan measures, and the drawings were taken as a basis for examining the structure of the dome hall in more detail than hitherto possible. It can be concluded that the original building was erected with considerable tolerances in measures. Nevertheless, measures were examined for a possible underlying module. Conclusions involve a set of very rough proportioning, although it seems clear that the interior has been much altered and even the present shell of the dome has been re-built. The new documentation makes it most likely that the dome hall at Borujerd was never planned with a double-shell dome, as a single-shell dome on the profile of the present inner dome would have presented an aesthetically satisfying profile.