پيشرفت و انقلاب هاي علمي: تامّلي در فلسفه علم كوهن و بسكار

Scientific Revolutions and Progress: reflections on Kuhn's and Bhaskar's philosophy of science

تبيينِ پيشرفت علم، يكي از مباحثي است كه همواره در فلسفه علم مورد توجّه بوده و روايت هاي مختلفي در خصوص اينكه پيشرفت چه زماني حاصل شده و چه معيارهايي براي پيش رونده بودن يك نظريه در نظر گرفته مي شود، ارائه شده است. از چالش هاي مهم در مبحث پيشرفت، تغييرات ريشه اي در نظريه هاي علمي است كه از آن با نام انقلاب هاي علمي ياد مي شود. كوهن، اين انقلاب ها را گسست هايي در تاريخ علم مي پندارد و اگرچه با اشاره به فعّاليّت جورچينيِ دانشمندان، به پيشرفت در دوره علم عادي اذعان دارد، امّا با مطرح كردن قياس ناپذير بودن پارادايم ها، از تبيينِ پيشرفت در انقلاب هاي علمي ناتوان است. درمقابل، بسكار با توصيفِ لايه مند بودن جهان، علم را فرايندي مداوم و پيوسته مي پندارد كه با هدفِ دستيابي به مكانيزم ها و ساختارهاي علّي، به كشف و توصيفِ لايه هاي جديد و عميق مي پردازد كه پاياني براي آن قابل تصوّر نيست. او پيشرفت را بر همين مبنا تبيين كرده و معتقد است علم، در حركت به سمتِ لايه هاي زيرين، هم امكانِ پيشرفت دارد و هم تغيير. در اين مقاله ضمنِ شرح نظريه پيشرفت كوهن و بسكار، به بررسي جنبه هاي معرفت شناختي و هستي شناختي اين دو ديدگاه پرداخته شده تا عدمِ توانايي كوهن در تبيين پيشرفت در انقلاب را در پرتو آراء بسكار، بررسي كنيم.