قَدمگاه آذرشهر نيايشگاه اسلامي يا مهرابه اشكاني؟

پس از كشف نيايشگاه‌هاي صَخره‌اي ايران در چند دهه اخير، ماهيت اين آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپاي بسيار كم‌رنگ و مُبهم از عصر پديد آمدن اين آثار به‌جاي مانده، امكان گاهنگاري و كاربري دقيق و مطلق براي پژوهشگران و علاقه‌مندان آثار صخره‌اي دشوار كرده است. از سويي ديگر، ماهيت صخره‌اي و غار بودن اين محل‌ها بيشتر پژوهشگران را بر آن داشته است؛ كه آن‌را به آيين مهرپرستي نسبت دهند؛ اين در حالي است كه شواهدي از آيين مهرپرستي در اين فضاهاي قُدسي كشف و شناسايي نگرديده است. نيايشگاه‌هاي صَخره‌اي از جمله آثار ارزشمند معماري ايراني هستند كه ماهيت كاربري و گاهنگاري اين آثار همواره مورد بحث بوده است. در اين پژوهش نيايشگاه قدمگاه در شهرستان آذرشهر به روش مطالعات تطبيقي و تاريخي – تحليلي مورد مطالعه قرار گرفته و به دنبال پاسخ به پرسش­هاي زير است: 1. گاهنگاري نسبي قدمگاه براساس شواهد باستان­شناختي و معماري متعلق به چه دوراني است؟ 2. ماهيت كاركردي اين فضاي دستكند چه بوده است؟ اين پژوهش در پي آن است كه ضمن بررسي و بازشناسي اين فضاي قٌدسي، از طريق مطالعۀ تطبيقي و بررسي برخي جزئيات، تاريخ و كاركرد قابل قبول‌تر، براي اين نيايشگاه ارائه دهد. بر اساس پژوهش حاضر، با مدارك موجود اين فضاي دستكند، يك نيايشگاه صخره‌اي (خانقاه) مربوط به سده­هاي مياني اسلامي بوده و به­نظر مي­رسد منسوب دانستن اين محوطه به آئين مهرپرستي دور از ذهن بوده است. در نهايت، اگر چه گاهنگاري ديگر نيايشگاه­هاي صخره­اي نيازمند پژوهش مستقل است، شايد گاهنگاري و كاربري نسبي نيايشگاه صَخره­اي قدمگاه آذرشهر بتواند راهگشايي براي ديگر آثار دستكند مشابه باشد.

After the discovery of Iranian rock shrines in recent decades, the nature of these works has always been debated. Very faint and vague traces from the era of the emergence of these surviving works, the possibility of accurate and absolute chronology and absolute use for researchers and enthusiasts of difficult rock works. On the other hand, the rocky and cave nature of these neighborhoods has led most scholars to attribute it to the cult of Mehr; However, no evidence of the seal of worship has been discovered or identified in these sacred spaces. Rock shrines are among the valuable works of Iranian architecture that the nature of use and chronology of these works has always been discussed. In this research, Qadmagah shrine in Azarshahr city has been studied by comparative and historical studies-analysis method and seeks to answer the following questions:1 . What is the relative chronology of Qadamgah based on archeological and architectural evidence? 2. What was the functional nature of this handicraft space? This research seeks to provide a more acceptable history and function for this shrine through a comparative study and review of some details, while examining and recognizing this sacred space. According to this research, according to the available evidence, this handicraft space is a rock shrine (monastery) related to the Islamic Middle Ages. Accordingly, attributing this area to the ritual of love has been far from the mind. Finally, although the chronology of other rock shrines requires independent research, perhaps the dating and relative use of the Azarshahr Qadamgah rock shrine may pave the way for other similar handicrafts.