شناسايي ساختار محلات و ارزش‌هاي كالبدي مركز شهر تاريخي شيراز پيش از اسلام تا دوره قاجاريه

شهر شيراز از پيشينه تاريخي غني‌اي برخوردار است و در طول تاريخي همواره به‌عنوان يكي از مهم‌ترين شهرهاي فلات مركزي ايران به شمار رفته است. همچنين اين شهر به‌دليل قرارگيري در مجاورت دشت مرودشت يكي از زيستگاه‌هاي مهم ايران در دوران هخامنشيان و ساسانيان به شمار مي‌رفت و در دوره پس از اسلام نيز يكي از شهرهاي مهم ايران محسوب مي‌شد. اين نقش و جايگاه بعد از حمله مغول ويژگي ممتازي به خود گرفت و شيراز به‌عنوان قطب فرهنگ و ادب ايران محسوب مي‌شد. اهميت سياسي اين شهر در دوره‌هاي مختلفي كه به‌عنوان پايتخت مدنظر بود و قرارگيري آن در مرز شمالي دشت شوش، آن را تبديل به دروازه جنوب به شمال ايران كرده است. اين اهميت و جايگاه و تأثير آن بر ويژگي‌هاي شكلي اين شهر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در فقدان مستندات قابل‌اتكا از شكل شهر در دوره‌هاي تاريخي، به‌ويژه تا طلوع حكومت صفويه، نياز به بازنمايي تصويري روشن از سير تحولات كالبدي اين شهر بيش‌از‌پيش احساس مي‌شود. در اين مقاله با توجه به موضوعيت تاريخي آن، جمع‌آوري داده‌ها به روش توصيفي با رويكرد تاريخي- اسنادي و با بهره‌گيري از متون و منابع انجام شد. همچنين تحليل داده‌ها و نتايج حاصل از مطالعات به روش تحليلي- تطبيقي بود. درنهايت مي‌توان تغييرات معماري بناها و فضاهاي شهري شيراز در دوره‌هاي پيش از اسلام و بعد از اسلام تا ظهور حكومت صفويه و بعد از آن تا دوره زنديه و قاجاريه را تقسيم‌بندي كرد و به‌كمك نقشه‌هاي ارائه‌شده ويژگي‌هاي معماري بناها و فضاهاي شهري شيراز را هر دوره به نمايش گذاشت.

Shiraz is rich in history and has always been regarded as one of the most important cities in the central plateau of Iran. Also, it is one of the most important habitats of Iran during the Achaemenid and Sassanid eras, due to its proximity to Marvdasht plain and was also considered as one of the most important cities of Iran in the post-Islamic period. This role took distinctive features after the Mongol invasion and Shiraz was regarded as a hub for Iranian culture and literature. Further, the impact of the morphological features of the city is of particular importance. As there is a lack of reliable documents for the form of the city in historic periods, especially until the beginning of Safavid, it is necessary to create a clear picture of the evolution of the physical representation of the city. In the present study, with respect to its historical subject, the related data were collected by descriptive method based on historical- documentary approach. Data were analyzed based on comparative method. Finally, the changes in architecture and urban spaces in Shiraz were divided into pre-Islamic and post-Islamic period until the advent of the Safavid and the architectural features of the buildings and urban spaces in each period were described based on the presented maps.