ساختار اجتماعي و پيچيدگي‌هاي جوامع دوران نوسنگي و مس و سنگ در غرب ايران

Social Structure and Complexity of Central Western Iran During Neolithic and Chalcolithic Period

از نظر جغرافيايي، غرب ايران در مجاورت دو منطقه از مهم‌ترين نواحي دنياي باستان در ارتباط با مطالعات ساختار اجتماعي و پيچيدگي‌هاي اجتماعي قرار گرفته است؛ خوزستان و بين‌النهرين (بين‌النهرين شمالي و جنوبي) ازجمله مناطق دنياي باستان هستند كه بعد از پشت‌سر گذاشتن روندي طولاني‌مدت در ارتباط با پيچيدگي‌هاي اجتماعي، به‌ويژه از دورۀ آغازنوسنگي به‌بعد، در هزارۀ 4 پ.م. به پيچيده‌ترين سطح ممكنه رسيده و سرانجام در اين دوران به مرحلۀ شهرنشيني رسيدند. باوجود گزارش نوعي ساختارهاي پيچيدۀ ابتدايي در دوران نوسنگي، اما در اواخر هزارۀ پنجم و اوايل هزاره چهارم پيش‌ازميلاد و هم‌زمان با دورۀ گودين VII است كه براي اولين‌بار شواهد ملموس و متقني از وجود جوامع پيچيده و سلسله‌مراتبي در مناطق غرب ايران آشكار مي‌گردد. اين روند كه با احداث سازه‌هاي معماري نظير محوطۀ كارگاهي دورۀ VII گودين شروع مي‌شود با ساختن سازۀ معروف بيضوي‌شكل اواخر هزارۀ 4 پ.م. (دورۀ VI/1) در گودين‌تپه به بالاترين سطح خود مي‌رسد، ولي همانند بين‌النهرين و جنوب‌غرب ايران به مرحلۀ شهرنشيني ختم نمي‌گردد. پژوهش حاضر در پي آن است كه جوامع دورۀ نوسنگي و مس‌وسنگ غرب ايران داراي چه ساختار اجتماعي بوده و ميزان پيچيدگي‌هاي آن به نسبت مناطق همجوار در چه سطحي است؟ روش پژوهش در اين مقاله روشي تحليلي-تفسيري است كه با استفاده از شواهد و داده‌هاي باستان‌شناختي نظير: معماري، آيين تدفين، الگوي استقرار، سفال و ابزارهاي سنگي، توكن‌هاي شمارشي، پيرك‌ گِلي، مُهر و... سعي دارد ساختار اجتماعي جوامع غرب ايران را مورد مطالعه قرار دهد. نتايج پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه به‌غير از عوامل مهمي نظير شرايط ويژه و محدوديت‌هاي جغرافيايي غرب ايران كه در عدم ورود آن به مرحلۀ شهرنشيني نقش كليدي و اساسي داشته، عوامل ديگري نظير: عوامل آئيني-مذهبي و مكان و مجتمع‌هاي يادماني و آئيني نيز مي‌توانسته در اين امر سهيم باشند.

Central western Iran located just beside tow of the most important regions regarding social structure studies. These area are northern/southern Mesopotamia and southwestern Iran(Khuzestan). from the Neolithic period onwards, mentioned areas experienced continues complexity which reached the maximum level in Late Chalcolithic period and lead to Urbanization (fourth millennium B.C) finally. Although there are some rare evidences related to primary social complexity of Neolithic period societies of western Iran, but it is in late chalcolithic (Godin VII) period that exact and considerable documents of social complexity became clear. During this time, for the first time we see apparent issue concerning complex and hierarchical communities. This process was started by building those special structure of Godin VII period seems to have an industrial role in this period. it was continues and even more developed in succeeding period in Godin VI/1-V period. the complexity of central western Iran communities raised to its maximum level at the end of fourth millennium B.C. during Godin V period, those well-known circular compound structure of Godin Tepe was built. Although the central western Iran reached to extreme level of social complexity at the end of fourth millennium B.C, but they did not reach urbanization process at least. The main goal of current paper is investigation the social structure of central western Iran societies in Neolithic and chalcolithic period. comparing with neighboring areas and particularly northern and southern Mesopotamia and southwestern Iran, this paper want to know that central western communities of western Iran was at what level of complexity in Neolithic and chalcolithic period? to reach this goal, we study and analyzed archaeological documents like architecture, clay token and figurines, seals, burial custom and….at the end we concluded that beside geographical issues which has key role in urbanization process, role of religion, believe, communal structure and feast, should not be neglect also.