تحليل انتقادي «معقولات ثانيۀ فلسفي» در انديشۀ قاضي‌سعيد قمي

شناخت معقولات ثانيه فلسفي، مقدمه‌اي ضروري در بازشناخت نظام انديشه فلسفي قاضي سعيد قمي به ويژه مخالفت وي با قائلان به اصالت وجود است. اين پژوهش با بررسي دقيق و تفصيلي آثار قطعي‌الانتساب به وي به روش توصيفي- تحليلي تلاش مي‌كند آرا و مباني قاضي درباره معقولات ثانيه فلسفي و احكام آن را استخراج و تحليل كند. بررسي‌ها نشان ‌مي‌دهد وي اصطلاح معقول ثاني را به كار نبرده، بلكه از معقولات ثانيه فلسفي با عنوان «امور عامه» سخن گفته و مفاهيمي همچون وجود، شيء، امكان و وجوب را از امور عامه برشمرده و آنها را مفاهيمي عام، بديهي و معاني مصدري عارض و محمول بر همه اشيا مي‌خواند كه ضعيف‌ترين اشيا از جهت تحقق و داراي حظّي از وجود در نفس الأمر هستند. برخي اقوال وي بر نحوه‌اي عروض مابعدالطبيعي مفاهيم فلسفي دلالت دارد؛ البته او در بحث جعل، «ماهيت» را مجعول بالذات و ديگر اعراض و لوازم شيء را مجعول بالعرض‌ مي‌داند. تأكيد وي بر جعل بسيط، برخي ابهام‌هاي ياد‌شده را برطرف مي‌سازد. از سخن قاضي، دو سطح متمايز از خارجي‌بودن مفاهيم فلسفي فهميده مي‌شود: يكي آنكه اين مفاهيم بهره‌ ضعيفي از تحقق و عينيت دارند؛ دوم آنكه هيچ تحقق و عينيت زائد بر ذات ندارند.